Naar de content

De zwaarste aardbeving van Nederland

Sporen van een aardbeving met magnitude 6,8

Een gegraven zandkleurige sleuf met schop in Bakel
Een gegraven zandkleurige sleuf met schop in Bakel
R.T. van Balen, met toestemming

In het Brabantse Bakel zijn sporen ontdekt van de zwaarste tot nu toe bekende aardbeving die Nederland ooit getroffen heeft. Met een magnitude rond de 6,8 was deze beving tien keer sterker dan de aardbeving in 1992 bij Roermond.

In de bossen ten oosten van de Brabantse gemeente Bakel heeft ongeveer veertienduizend jaar geleden een aardbeving plaatsgevonden met een magnitude rond de 6,8. Dat schrijft een team Nederlandse aardwetenschappers komende maand in het vakblad Quaternary Science Reviews. Niet eerder zijn er aanwijzingen gevonden voor zo’n zware aardbeving in Nederland.

Locatie van o.a. de Roerdalslenk en het omringende breuksysteem. Bakel ligt aan de Peelrandbreuk, ongeveer ter hoogte van Eindhoven (nét iets noordelijker).

Woudloper (eigen werk), CC BY-SA 1.0, via WIkipedia

Peelrandbreuk

Dát er af en toe aardbevingen voorkomen in Limburg en Noord-Brabant is een bekend gegeven. De provincies zijn doorkliefd met tektonische breuken. De grootste is de Peelrandbreuk, waarlangs de Roerdalslenk al zo’n 23 miljoen jaar langzaam maar zeker schoksgewijs omlaag beweegt ten opzichte van het Peelblok aan de andere kant. De totale verschuiving bedraagt inmiddels tientallen meters, al is daar dankzij de afvlakkende werking van erosie en sedimentatieprocessen aan het aardoppervlak weinig van te zien.

Zo’n veertienduizend jaar geleden, toen de laatste ijstijd (het Weichselien) op zijn einde liep, schoof de slenk bij zo’n schok maar liefst een meter omlaag. Dat ontdekten de Nederlandse geologen nadat ze een sleuf over de Peelrandbreuk hadden laten graven. Dat is goed voor een aardbeving met een magnitude tussen de 6,5 en 7,1. Het is niet uitgesloten dat we nogmaals zo’n krachtige aardbeving voor de kiezen krijgen, want de Peelrandbreuk is nog altijd actief.

IJs

De zwaarste bekende aardbeving van Nederland tot nu toe vond plaats in 1931 op de Doggersbank, en had een magnitude van 6,1. Dat is nog altijd vijf keer zwakker dan de nieuw ontdekte beving van Bakel. Uit België waren al wel bevingen met magnitudes boven de 6,5 bekend, veroorzaakt door bewegingen langs het breuksysteem waar ook de Peelrandbreuk deel van uitmaakt.

“Hoogst waarschijnlijk heeft het terugtrekken van het ijs naar het noorden de aardbeving bij Bakel aan het einde van de ijstijd opgewekt”, zegt kwartairgeoloog Ronald van Balen van de Vrije Universiteit Amsterdam/ Geologische Dienst TNO Utrecht, eerste auteur van het artikel. Met het ijs verdween een enorm gewicht van de aardkorst, waardoor het gebied opveerde en er een rem op de breukbewegingen wegviel. Ook in Duitsland en Denemarken vonden in deze periode plotseling grote aardbevingen plaats.

Werkzaamheden aan de sleuf in Bakel, november 2014.

R.T. van Balen, met toestemming

Onderzoekssleuf

In 2014 legden de onderzoekers bij Bakel een sleuf aan over de Peelrandbreuk, van vijftig meter lang en vier meter diep. Hierdoor konden ze de aardlagen aan weerszijden van de breuk zonder technische hulpmiddelen bekijken, en monsters meenemen naar het lab om te dateren.

Het verzet langs de breuk was duidelijk zichtbaar, schrijven de wetenschappers: veertienduizend jaar geleden verschoof de breuk een meter, duizend jaar later nog eens tien tot twintig centimeter. De breukbeweging strekte zich waarschijnlijk vanuit Bakel nog minstens 32 kilometer uit in zuidoostelijke richting, denken ze. In 2002 waren bij een andere sleuf over de breuk, ongeveer 32 kilometer verderop, namelijk vergelijkbare verschijnselen te zien.

Nog een keer?

Het onderzoek is overtuigend, vindt aardbevingsgeoloog Kris Vanneste van de Koninklijke sterrenwacht van België, die er zelf niet bij betrokken was. Alle analyses zijn gedetailleerd uitgevoerd en goed onderbouwd.

Hoewel een schatting van de magnitude van een aardbeving gepaard gaat met onzekerheden, komen zowel een verplaatsing van een meter als een breuklengte van 32 kilometer doorgaans overeen met een beving met deze magnitude. Dat is bekend uit analyses van recentere bevingen, legt Vanneste uit, zoals bijvoorbeeld die van Norcia in Italië op 30 oktober 2016. “Die had een magnitude van 6,5, veroorzaakte een scheur over het aardoppervlak van 28 kilometer lang, en had een gemiddelde breukverplaatsing van 45 centimeter, hier en daar oplopend tot één of zelfs twee meter”, zegt Vanneste.

Of de breuk bij Bakel alleen actief is geworden door het verdwijnen van het ijs waagt Vanneste te betwijfelen. “Al heeft dat zeker invloed op de spanning in het gesteente.” Zelf deed hij eerder onderzoek aan de Geleenbreuk in België, waaruit bleek dat de laatste aardbeving daar drieduizend jaar geleden plaatsvond, en de één na laatste veertienduizend jaar daarvoor. Vanneste: “Dat is op dit moment nog de beste bepaling van een terugkeerperiode tussen twee aardbevingen voor een breuk in de Roerdalslenk.”

Wanneer er in Nederland weer een aardbeving zo groot als die van Bakel zal plaatsvinden is moeilijk te zeggen, zegt Vanneste. Maar in de risicokaarten voor aardbevingen komen zulke grote exemplaren in de hele Roerdalslenk gemiddeld om de duizend tot vijfentwintighonderd jaar voor.

Bron
  • Van Balen e.a. (2019), A Late Glacial surface rupturing earthquake at the Peel Boundary fault zone, Roer Valley rift system, the Netherlands , Quaternary Science Reviews, 218, 254-266
ReactiesReageer