De wereld door de ogen van dieren

De hond houdt stil bij een bloemenperkje en begint rond te snuffelen. Bij elke inademing blazen zijn neusgaten, uitlopend in zijwaartse spleten, verse geuren zijn neus in. Het ongeduldige baasje trekt aan de riem. ‘Meekomen, hier is niks te zien.’ Het is een bekende scène op straat: baasjes die hun huisdier het plezier van snuffelen ontzeggen. Niet uit kwade wil, maar eerder omdat mensen geen benul hebben van de belevingswereld van andere diersoorten.

Voor de mens, levend in een visuele wereld, is er niks te zien aan dat stukje aarde. Voor honden met hun geweldige reukvermogen geven geuren kleur aan het leven. Ze volgen geursporen en zoeken naar plekken waar andere honden zijn geweest. “Voor honden worden steden doorkruist van geuren die de levensverhalen en geschiedenissen van hun bewoners met zich meedragen”, zoals wetenschapsjournalist Ed Yong het beschrijft in zijn boek ‘Een immense wereld’, waarvan recent de Nederlandse vertaling verscheen.

Umwelt

Je kunt een hond, mens, wezel, sprinkhaan, olifant en vleermuis in dezelfde fysieke ruimte zetten en al deze wezens zullen die ruimte op verschillende manieren waarnemen en ervaren. Elk dier, inclusief de mens, is opgesloten in zijn eigen unieke zintuiglijke zeepbel, waarvoor Yong het woord ‘Umwelt’ gebruikt: het deel van de omgeving dat een dier kan voelen en ervaren. Toch kijken wij vaak naar het leven van andere dieren vanuit onze eigen zintuigen, daar is de hond aan de lijn een sprekend voorbeeld van. In ‘Een immense wereld’ dompelt Yong zich onder in de zintuiglijke wereld van andere soorten in een poging hun leven beter te begrijpen.

Aan elk zintuig is een apart hoofdstuk gewijd, waarin de diversiteit van dat zintuig onder soorten centraal staat. Tijdens zijn reis langs hun perceptuele werelden, ontkomt Yong er niet aan om uit te leggen hoe zintuigen werken en hoe opgevangen informatie de hersenen bereikt. In elk hoofdstuk vind je daarom een paragraaf verplichte schoolboekbiologie, bijvoorbeeld over de werking van fotoreceptoren, de lichtgevoelige cellen in het netvlies die licht opvangen. Het boek bevat sowieso duizelingwekkend veel informatie (45 pagina’s aan wetenschappelijke referenties) met onderaan de pagina’s vaak nog noten met extra weetjes die Yong niet in de hoofdtekst kwijt kon. Je zou ze als storend zou kunnen ervaren, ware het niet dat het weetjes zijn die je wil weten.

Licht- en geluidsvervuiling

In het laatste hoofdstuk verlaat Yong het pad van de verbeelding en verwondering, om af te sluiten met een kritische noot over onze verantwoordelijkheden jegens de natuur. Met ons lawaai en kunstmatig licht overweldigen of verwarren we de zintuigen van dieren. Denk aan kustverlichting die pasgeboren schildpadden weglokt van de oceanen, onderwatergeluiden die de roep van walvissen overstemmen en glazen ruiten die op de vleermuissonar als water overkomen. We moeten proberen hun werelden binnen te treden, is de boodschap achter het boek, beseffen dat de ervaringen van andere dieren verschillen van de onze en bescherming verdienen. Zo is ‘Een immense wereld’ tegelijkertijd een pleidooi om ‘de stilte te redden en de duisternis te behouden’.