Het verkeersboetebeleid bracht kwetsbare Nederlanders jarenlang in diepe schulden. Het is daarmee vergelijkbaar met het toeslagenschandaal, schrijft Merel van Rooy in 'De Boetefabriek'.
Parkeer je ten onrechte op een gehandicaptenparkeerplaats? Dan kost dat je sinds 1 maart 490 euro. In 2023 was dat nog 350 euro. Om de begroting te kunnen dichten verhoogde de minister van Justitie en Veiligheid de verkeersboetes dit jaar met gemiddeld 10 procent - ondanks kritiek vanuit het OM, de Tweede Kamer en de Raad van State.
Een zorgelijke trend, schrijft politiek econoom Merel van Rooy. Zij dook in het verkeersboetebeleid van de afgelopen decennia. In haar boek 'De Boetefabriek' onthult ze hoe het hardvochtige boetebeleid kwetsbare burgers jarenlang in schrijnende financiële problemen bracht. En ze waarschuwt: ook anno 2024 wordt de staatskas gespekt ten koste van de kwetsbaren in onze samenleving.
Mulderwet
‘Het schandaal dat nooit een schandaal werd’, prijkt op de voorkant van het boek. En inderdaad, zodra je verder leest, valt je mond open van verbazing. Van Rooy beschrijft hoe verkeersboetewet Mulder vanaf 1990 het startpunt vormde van een ontspoord boetebeleid. Lichtere verkeersovertredingen, zoals foutparkeren of een kleine snelheidsovertreding, werden uit het strafrecht gehaald en kwamen onder de Mulderwet te vallen.
Het innen van de verkeersboetes werd geautomatiseerd. Dankzij de vlotte verwerking door de computers van het CJIB konden er veel meer boetes worden geïnd. De miljoenen stroomden binnen. Daarmee gingen boete-inkomsten een steeds belangrijkere rol spelen in de rijksbegroting. Eind jaren tachtig waren er nog 3 miljoen boetes per jaar, in 2007 waren dat er meer dan 12 miljoen.
Aanmaningen
Die financiële drijfveer werd overal in het boetebeleid voelbaar. De agressieve inningsmethoden van het CJIB dreven burgers die niet op tijd konden betalen tot wanhoop. Kosteloze betalingsherinneringen waren er niet bij, en betalingsregelingen waren niet mogelijk. Ook stapelden de aanmaningskosten zich op.
De meeste burgers die deze aanmaningen onder hun neus geschoven kregen, waren geen onwelwillende verkeershufters, maar kónden de boetes simpelweg niet betalen, betoogt van Rooy. Daar had de overheid geen oog voor. Financieel gewin bleef leidend in de beleidskeuzes en waarschuwingen werden star in de wind geslagen. Daarmee zijn de parallellen met de toeslagenaffaire onmisbaar.
Het meest onthutsende om te lezen is nog wel de bizarre hoeveelheid mensen die in gevangenis belandden. Gijzelneming werd ruimschoots ingezet als laatste dwangmiddel bij niet-betalen. Tussen 2011 en 2014 zijn er voor 36.785 boetes mensen naar de gevangenis gegaan. En dat voor vaak kleine, knullige vergrijpen, zoals fietsen over de stoep.
Actueel
Van Rooy schrijft toegankelijk en helder. De schrijnende ervaringsverhalen van de slachtoffers maken de menselijke kant van het verder vrij technische verhaal voelbaar. Het lijkt alsof er op het laatste moment nog alinea’s aan het boek toegevoegd zijn: hier en daar ontbreken woorden in een zin. Maar die slordigheden neem je graag voor lief. Want al was het een haastklus, het boek sluit daardoor wel naadloos aan op de actualiteit.
Hoewel de gijzelingen gestopt zijn en er meer betalingsregelingen mogelijk zijn, zijn de gevaren nog steeds niet uit de lucht, meent Van Rooy. De verkeersboetes zijn onlangs opnieuw verhoogd om een begroting sluitend te krijgen. Het OM reageerde daar kritisch op. Lichte verkeersovertredingen staan niet meer in proportie tot ernstig strafbare feiten. Voor een ‘droge klap’, een mishandeling zonder letsel die wel pijn doet, krijg je een boete van 400 euro. Voor verkeerd parkeren op een gehandicaptenplaats betaal je 490 euro.
Ook Van Rooy keert zich tegen die boeteverhogingen. Straffen zijn er niet om de staatskas te spekken, maar om te vergelden en te voorkomen, benadrukt ze in 'De Boetefabriek'. Het schaadt het vertrouwen in de overheid als zij haar macht hiervoor misbruikt. Bovendien: hoe hoger de boetes, hoe meer mensen die boetes niet kunnen betalen en in de problemen komen. Dat de hogere verkeersboetes enkel betaald worden door verkeershufters die dat geld wel op kunnen hoesten, is een te simpel denkbeeld. Beleidsmakers zouden er goed aan doen 'De Boetefabriek' op hun leeslijst te zetten.
