Noord-Europa geldt als één van de regio’s in de wereld waar de mensen het gelukkigst zijn. Dat blijkt uit het World Happiness Report uit 2013. Niet in de laatste plaatst hangt geluk samen met de omgeving – architectuur en stedenbouw – waar mensen wonen. Stadsbewoners blijken zich het plezierigst te voelen in oude steden.
“Bij geluksmetingen moet je niet direct denken aan gelukservaringen, kortstondige momenten van overweldigend geluk,” nuanceert Paul Schnabel de hype van geluksmetingen. “Het gaat meer om algemene gevoelens van tevredenheid,” aldus de ex-directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau.” Nederland en de Scandinavische landen scoren binnen Europa het hoogst volgens het World Happiness Report, waarvan het Sustainable Development Solutions Network (SDSN) eind vorig jaar het tweede deel uitbracht. ‘Well-being’ wordt hierin beschouwd als een graadmeter voor de kwaliteit van een land.
Gelukkig Noord-Europa
Acht van de tien hoogst scorende landen liggen in Europa. De top-5 Noord-Europese landen zijn in volgorde van geluksscore: Denemarken, Noorwegen, Zwitserland, Nederland en Zweden. Factoren die de tevredenheid voor het grootste deel bepalen zijn hoogte van het inkomen, levensverwachting in gezonde jaren, sociale steun, keuzevrijheid en de afwezigheid van corruptie. Tevredenheid is zeker geen statisch iets maar kan per jaar verschillen, zo schrijven de onderzoekers.
Schnabel benadrukt dat keuzevrijheid, en dus de vrijheid van het individu, erg bepalend is voor het tevredenheidsgevoel van burgers. Dit kenmerk van een samenleving ziet hij ook terug in vergelijkbaar Nederlands onderzoek. “De overtuiging zelf te kunnen kiezen en je eigen lot te kunnen bepalen is nog belangrijker dan of die keuze echt wel bestaat,” relativeert Schnabel het zelfinzicht van de burger tijdens de discussieavond over The Happy City. In de serie Stadsleven staat deze keer vooral het geluk van de stedeling centraal. In Nederland is in Utrecht de burger het meest tevreden, zo blijkt uit een onderzoek dat de gelukkige Noord-Europese landen nader onder de loep nam.
Gelukkige stad is compacte stad
Dat Utrecht deze eer te beurt viel verklaart Schnabel door onder meer het ruime culturele aanbod, maar de historie speelt hier zeker ook een rol. “De gelukkige stad is de compacte stad,” aldus Schnabel, en die compactheid vind je zeker in een historische stad. Daar liggen alle belangrijke bestemmingen dicht bij elkaar en zijn ze tegelijkertijd ook goed bereikbaar. Alles is te belopen, te fietsen en het is er altijd druk, ook ‘s nachts. Utrecht heeft als belangrijk voordeel boven het eveneens populaire en historische Amsterdam dat het geen toeristenstad is. Door dat massatoerisme krijgen de bewoners het gevoel dat de stad niet meer van hen is.”
Historische kaart van Utrecht uit 1649. Net als in veel andere historische steden in ons land is het centrum goed bereikbaar. Alle bestemmingen zijn gemakkelijk lopend of per fiets bereikbaar. ‘s Avonds en ‘s nachts zijn er “ogen op straat”, wat bewoners en bezoekers een veilig gevoel geeft. Ook voor de honderdduizenden mensen die buiten het oude centrum wonen blijft het oude Utrecht “hun binnenstad”, aldus socioloog Paul Schnabel.
Atlas van Loon/Wikimedia Commons“Truttige grachtjes”
“De sfeer van een historisch gegroeide oude stad creëer je niet zomaar even opnieuw,” aldus Schnabel. “Sommige gemeenten hebben dat wel geprobeerd, zoals Nieuwegein en Almere, maar het is ze niet gelukt. Het is erg lastig om een nieuw centrum te bouwen. Het worden al gauw eenzijdige winkelgebieden. Ook het herscheppen van een 17e-eeuwse sfeer is gedoemd te mislukken. Als je grachtjes gaat nabouwen, wordt het al gauw truttig.”
Herstel Utrechtse singel
Toch blijven stedenbouwkundigen het proberen. Het ambitieuze stedenbouwkundig project CU2030 in Utrecht is er een goed voorbeeld van. Een groot deel van het oude centrum werd er een halve eeuw geleden met de grond gelijk gemaakt, om plaats te maken voor het in 1973 geopende en destijds grootste overdekte winkelcentrum van Europa: Hoog Catharijne. Ook de Catharijnesingel werd gedempt. Deze singelgracht moest plaats maken voor een autoweg midden door de stad.
De Catharijnesingel in het centrum van Utrecht werd van singel een autoweg.
Wikimedia Commons/Victor van WerkhoovenAuto dominant
“Door de opkomst van de auto werden veel oude steden kapotgemaakt,” aldus Schnabel. Maar het tij is gekeerd. In Utrecht worden, als onderdeel van CU2030 zowel de Catharijnesingel als de Weerdsingel weer ‘hersteld’. Het water in de nu doodlopende Catharijnesingel zal weer met de rest van het grachtenstelsel worden verbonden en het stadswater kan weer gaan stromen, wat ook de waterkwaliteit ten goede moet komen.
Strand binnen de stadsmuren
De wijze waarop het singelgebied zal worden ingericht is eigenlijk heel “onstedelijk”, vindt Schnabel. “Het worden glooiende zijwanden waarop mensen kunnen gaan liggen. Dit past binnen het moderne stedelijk leven, zo’n ervaring van een ‘stadsstrand’. Vroeger zou het al niet in je zijn opgekomen om in een park te gaan liggen. Een park was ervoor om in te wandelen.”
Maar leuke steden zijn geen garantie voor geluk. Om de stadsbewoners tevreden te maken is bovendien de kwaliteit van de behuizing belangrijk, de scholen (voor mensen met kinderen) en of je de stad gemakkelijk in en uit kunt komen. En wonen is dan nog maar een onderdeel van het totale geluksrecept, dat complexer is dan het lijkt. Hoe statusgevoelig een samenleving is en of de welvaart eerlijk is verdeeld, het zijn allemaal belangrijke ingrediënten, zeker voor Hollanders. Dat de kwaliteit van de verstedelijkte omgeving een belangrijke factor is in de pursuit of happiness, staat echter als een paal boven water.