Themawijken in Nederland

Zou jij willen wonen in een wijk waarin je je op vakantie waant in een mediterraan land als Spanje of Portugal? Of hou je meer van de middeleeuwen en wil je niets liever dan wonen in een kasteel? Het kan allemaal. Themawijken zijn steeds meer in opmars. Maar hoe succesvol zijn ze eigenlijk – en kleven er ook nadelen aan?

18 mei 2016

Dit artikel is geschreven in het kader van een workshop populairwetenschappelijk schrijven bij de Masteropleiding Geocommunicatie van de Universiteit Utrecht, verzorgd door Kennislink-redacteur Marloes van Amerom.

Een typische Nederlandse wijk, toch?
Richard Summers/Wikimedia Commons

De afbeelding hierboven laat een typische Nederlandse woonwijk zien. Herken jij waar dit is? Het lijken misschien huizen hier in Nederland. Toch ligt deze buurt niet in Nederland maar in Shanghai, China. Het betreft de wijk Holland town, een van de vele Europees geïnspireerde  themawijken in Shanghai.

Trots

Ook in Nederland zijn er diverse themawijken te vinden. Een thema suggereert een geschiedenis, authenticiteit en een eigen sfeer. In de jacht op kopers is deze vorm van bouwen en woonmarketing de afgelopen jaren steeds belangrijker geworden. De koopwoningen in een dergelijke themawijk lijken zo weggelopen te zijn uit een ‘hip’ ander land, een sprookje of een anderszins fictieve plek, waarmee mensen zich willen identificeren.

Het thema uit zich niet alleen in de speciale bouwstijl, maar ook in de sfeer, vertelt Eva Bosch, gast-onderzoeker aan de Technische Universiteit Delft en promovenda aan de Bicocca Universiteit in Milaan. “Een architectonisch thema geeft iets speciaals aan een wijk. In Le Medi, een buurtje in Rotterdam met een mediterraan thema, heb ik onderzocht of bewoners een gevoel van trots krijgen door de bijzondere vormgeving van hun woonomgeving. Dat was inderdaad zo – en door dat gevoel voelen ze zich er meer thuis.”

Ook in Amerika zijn er flink wat themawijken te vinden. Een beroemd, maar inmiddels ook wat berucht voorbeeld is Celebration. Deze populaire wijk in Florida is opgericht door de Disney Company. Hoewel ze gebouwd werd in de jaren negentig, ademt de bouwstijl de sfeer van de jaren ’50. De wijk staat bekend om een hoge mate van sociale controle en de koopcontracten bevatten strenge leef- en woonregels. Zo dien je je gazon goed te onderhouden en mag je per huishouden maximaal twee auto’s op straat parkeren.

Bij het tot stand komen en aan de man brengen van themawijken speelt branding dan ook een belangrijke rol: het proces waarbij in het ontwikkelproces van nieuwbouw niet alleen gekeken wordt naar functionele eisen aan de woonomgeving, maar ook naar ‘belevingswaarden’, zoals bijvoorbeeld een uniek thema of ideeen over de beoogde sfeer en sociale omgang in de toekomstige woonomgeving.het proces waarbij verkopers door onder meer advertenties een uniek en aantrekkelijk beeld proberen op te roepen bij een bepaald product.

Ontstaansgeschiedenis

In de jaren negentig raakten gemeenten, bouwontwikkelaars en architecten steeds meer geïnteresseerd in het creëren van wijken met koophuizen met een thema. Dit hing sterk samen met de Vierde Nota Ruimtelijke Ordening Extra (Vinex) in 1991, waarin de overheid de bouw van diverse nieuwbouwwoningen aan de rand van de stad plande, om zo woningnood te bestrijden. Vinex-wijken waren aanvankelijk nogal eenvormig en werden door sommige mensen als lelijk beschouwd. Als een reactie hierop ontstonden de meer originele themawijken. Deze mikken doorgaans op een hoger segment in de markt dan haar ‘gewonere’ broertje de Vinex-wijk.

Niet alleen mooi

Net als de Vinex-wijken (zie kader), moeten themawijken vooral de middenklasse aantrekken. In jaren negentig was een belangrijk motief hiervoor dat de middenklasse nogal eens relatief goedkope, gesubsidieerde woningen in het centrum bleef bewonen, die ze bemachtigd hadden toen ze nog niet zoveel verdienden. Door deze groep te stimuleren door te stromen naar gebieden aan de rand van de stad, kunnen gemeenten de vrijgekomen woningen in het centrum toewijzen aan mensen met minder middelen.

Maar ook andere motieven spelen een rol. Volgens stadssociologe Sabine Meier van de Universiteit van Siegen in Duitsland beschouwen steden de middenklasse als een aantrekkelijke (nieuwe) bevolkingsgroep. “Allereerst heeft deze relatief welgestelde groep veel te besteden, wat goed is voor de plaatselijke economie. Daarnaast worden ‘middenklassers’ beschouwd als een groep die relatief betrokken is bij de stad en haar politiek en vaak voor een levendiger cultureel klimaat zorgt,” vertelt de aan de UvA gepromoveerde Duitse, die tevens coauteur is van het boek Themawijken: wonen op een verzonnen plek .

De buurt Le Medi (93 woningen) is een goed voorbeeld. De architectuur en stedenbouwkundige opzet van Le Medi zijn geïnspireerd op de architectuur van de landen rond de Middellandse Zee, met onder meer kleurige huizen en mozaïek. De omliggende wijk, Bospolder, staat al lang bekend als een probleemwijk. Delfshaven, waar Bospolder in ligt, was door de overheid in 2009 zelfs betiteld als één van de 40 slechtste gebieden in Nederland. Het wordt gekenmerkt door veel werkloosheid, sociale woningbouw en een onevenredig hoog aantal laag opgeleide allochtonen. Le Medi bestaat juist uit relatief dure koophuizen. Daarmee heeft Le Medi ook wat meer hoogopgeleide, koopkrachtigere huishoudens naar de wijk Bospolder getrokken. Door de nieuwe groep bewoners vond er een verschuiving plaats in het beeld van de buurt: van een achterstandsbuurt werd het een opkomende hippe wijk.

Soms heeft de aantrekkingskracht van een themawijk niet alleen te maken met het thema zelf, maar ook met de positie van de wijk ten aanzien van de omliggende buurt. Zo bestaat de meerderheid van de bewoners van de Le Midi uit hoogopgeleide allochtonen uit de omgeving. In tegenstelling tot hun autochtone buurtgenoten gaven zij dat de architectuur niet zozeer een reden was om te verhuizen, als wel het gevoel dat dit een veilige en comfortabele wijk zou zijn, waar je je kinderen graag in wilt laten opgroeien -terwijl je toch dicht bij je vrienden en familie blijft. — Soms heeft de aantrekkingskracht van een themawijk niet alleen te maken met het thema zelf, maar ook met de positie van de wijk ten aanzien van de omliggende buurt. Zo bestaat de meerderheid van de bewoners van de Le Midi uit hoogopgeleide allochtonen uit de omgeving. In tegenstelling tot hun autochtone buurtgenoten gaven zij aan dat de architectuur niet zozeer een reden was om te verhuizen, als wel het gevoel dat dit een veilige en comfortabele buurt zou zijn, waar je je kinderen graag in wilt laten opgroeien – terwijl je toch dicht bij je vrienden en familie blijft.
krebsmaus07/Wikimedia Commons

Spookstad

Nou kun je als gemeente of projectontwikkelaar natuurlijk wel een bepaalde groep bewoners willen aantrekken, maar of dat lukt is een tweede. Kortom, zijn die themawijken nou een succes of niet? Holland town in Shanghai is eerder een ghost town geworden dan een populaire woonwijk, zoals de foto’s in dit artikel van CNN laten zien. De bezoekers die het aantrekt zijn mensen die graag op de foto gaan met typisch Nederlandse huizen en gebouwen. Het is een soort levensecht Disneyland geworden waarvoor je geen entree hoeft te betalen. Zo is het een voorbeeld van hoe themawijken kunnen doorslaan en niet meer aansluiten bij wat de bewoners willen.

In Nederland hebben de themawijken meer succes: bij de gewenste doelgroep doen ze het doorgaans goed. De advertenties en andere reclame voor de toekomstige wijk prikkelen mensen genoeg om ervoor te kiezen.

Elitair eiland?

Toch zien sociologen en geografen ook wel nadelen aan themawijken. Want hoe zit het eigenlijk met mensen die er stiekem ook best zouden willen wonen, maar die buiten de doelgroep vallen zoals mensen met een laag inkomen? Zij kunnen zich de huizen in themawijken vaak niet veroorloven. Zo staan er in de Helmondse wijk Brandevoort, een buurt geïnspireerd op een zeventiende-eeuws Brabants vestingsstadje, twintig sociale huurwoningen. “Niet veel, op een totaal van 6000 woningen”, zegt Bosch. Volgens Meier is het bovendien zo dat de sociale huurwoningen die wel gebouwd worden in themawijken qua architectuur soms zo sterk afwijken van de rest, dat ze niet echt voelen als een onderdeel van de wijk.

In Brandevoort wonen vereist doorgaans een goed inkomen. Met de bouw van dit ‘Brabantse dorp in de stad’ trok de gemeente onder meer Eindhovenaren aan die normaal gesproken niet in ‘arbeidsstad’ Helmond wilden wonen. Hierdoor heeft de wijk maar weinig binding met de rest van de stad, zo blijkt uit onderzoek.
Peter H uit NL/Wikimedia Commons

Een ander mogelijk risico van themawijken is volgens Bosch dat ze een eilandje zouden kunnen worden, “waar de bewoners erg op het wijkje gericht zijn en niet op het gebied eromheen. De eigen wijk is immers speciaal en de omgeving niet. In de kleine themawijk die wij onderzocht hebben, Le Medi, is dat overigens niet het geval.” Als er wel sprake is van een ‘eilandjesgevoel’ blijft de verwachte positieve impact van de middenklasse die er woont op het leefklimaat in de stad vaak uit, stelt Meier.

Kastelenwijk Haverleij in Den Bosch is een goed voorbeeld van een relatief afgeschermde wijk, die zelf ook weer uit uiteenliggende gedeelten bestaat. Naast ‘vestingsstraatjes’, bestaat de wijk uit twee burchten die zoals de foto laat zien uitkijken op de golfbaan van de wijk. — Kastelenwijk Haverleij in Den Bosch is een goed voorbeeld van een relatief afgeschermde wijk – die zelf ook weer uit uiteenliggende gedeelten bestaat. Naast ‘vestingsstraatjes’ bestaat de wijk uit diverse uit elkaar liggende burchten. En voor een portie golf hoeven de bewoners hun wijk niet uit: Haverleij heeft een heuse eigen golfbaan.
Pvt pauline/Wikimedia Commons

Sociale controle

Maar ook in de themawijken zelf is alles niet altijd koek en ei. Hoewel strenge leefregels zoals die in sommige Amerikaanse themawijken gelden in Nederland uit den boze zijn, zijn er volgens (oud)bewoners wel degelijk veel regels waar je je aan dient te houden. Ook ongeschreven regels. Zo is het in Brandenburg not done om in een stoeltje voor je huis te zitten: dat is iets voor de volkswijken eromheen. En in de op Zweedse lijst geschoeide Sveaparken in Schiedam word je niet geacht de gezellige open sfeer te verpesten door een hoge schutting te bouwen. Doe je dat wel, dan krijg je de gemeente op je dak.

Afwijken van dergelijke gebruiken leidt in sommige wijken tot frictie met medebewoners. “Hierdoor zijn themawijken niet alleen eenvormig wat betreft het architectonische thema, maar soms ook in de houdingen van de bewoners, door een sterke sociale controle op ‘onaangepast’ gebruik en gedrag,” stelt Meier.

Wat je er ook van vindt, de trend voor themawijken is nog steeds gaande in Nederland. Dus waar zou jij willen wonen? In die wijk met dat vakantiegevoel of die met kastelen of toch liever in een doodnormale wijk?

Maggie da Luz deed voor haar bachelorthesis onderzoek naar de aantrekkingskracht van themawijken op de bewoners. Hiervoor bezocht ze onder meer themawijk Le Medi. Zelf gaat ze zich nog niet in een (thema)wijk in Nederland settelen: na haar opleiding wil ze eerst een tijd in het buitenland wonen, bijvoorbeeld door te werken voor een internationale organisatie.

Bronnen

Berger, L, Open Zweeds themadorp zonder schuttingen, NRC Handelsblad, 18 april (2006)

Bockma, H., Domweg gelukkig in de themawijk in De Volkskrant, 23 juli (2010)

Bosch, E., Marketing the move to a poor neighborhood, researching
consumer oriented housing development strategies in a Dutch urban renewal project. 23rd Confernece of the European Network for Housing Research ENHR, Toulouse, Conference mixite 4-9 July, pp. 1-16 (2011)

Bosch, E., B. Sleutjes, A. Ouwehand, Stijl van leven, stijl van bouwen ‘Branding’ en leefstijlen in gebiedsontwikkeling. Platform Corpovenista, pp.1-204 (2012)

De Meere, F., P. van der Graaf, K. Fortuin, ‘Branding Wijk identiteit als aangrijp punt voor stedelijke vernieuwing’ in Sociale Interventie, Vol.2, pp. 31-38 (2005)

Kamperman, R., _Loont identiteit? Een onderzoek naar de invloed van een
identiteitsstrategie op de tevredenheid en verbondenheid van bewoners en de waarde van het vastgoed van een woonwijk_, Masterscriptie Master City (2011)

Meier S. en A. Reijndorp, Themawijk, wonen op een verzonnen plek. (2010)

Meier, S., Le Medi: mediterraan gevoel te koop in Rotterdam: over de aantrekkingskracht van gethematiseerde woningbouw voor de nieuwe stedelijke middenklasse (2009)

Ruimtevolk, Het sociale aspect van de themawijk (2010)

Reageer