Het is 2010 als Jelle Reumer in een uitzending van ‘De Wereld Draait Door’ zit. Hij heeft een versteende keutel van een grottenhyena meegenomen, die bij de Rotterdamse Maasvlakte is gevonden. Het leidt tot hilariteit aan tafel. Tafeldame Yvonne Jaspers houdt de keutel bij haar neus, om erachter te komen of die nog naar poep ruikt.

De grottenhyena is één van de uitgestorven dieren die aan het woord kwamen in de serie ‘Uitgesproken uitgestorven’. Veel dieren blijken uitgestorven door klimaatverandering, jacht of concurrentie met de mens in het ecosysteem. En dat zijn ook redenen waarom tegenwoordig dieren uitsterven. Reumer vertelt dat we midden in een nieuwe uitstervingsgolf zitten. Ook andere wetenschappers maken zich ernstig zorgen: in de afgelopen eeuw was het verlies van gewervelde soorten zo’n honderd keer hoger dan in normale tijden, als er geen uitstervingsgolf is.

Acht miljard mensen

Zo rond het begin van dit millennium deed Reumer mee aan een door De Volkskrant georganiseerd kennisevent in een café. Samen met andere wetenschappers ging hij in op de vraag wat het grootste probleem van de aarde is van onze tijd. De antwoorden van de andere wetenschappers: ontbossing, CO₂-uitstoot, klimaatverandering, overbevissing en milieuvervuiling. Daarop antwoordde Reumer dat al deze problemen één overkoepelend thema hebben: menselijke overbevolking. “In de tijd van Napoleon, zo’n 225 jaar geleden, waren er één miljard mensen. Toen ik in 1953 werd geboren, waren dat er maximaal 3,5 miljard. Nu zijn het er 8 miljard. Ieder mens is een dier dat drukt op het ecosysteem, omdat we willen wonen en eten. Daardoor sterven andere soorten uit.”

De bevolkingsgroei kent meerdere redenen, vertelt Reumer, die een crash course menselijke geschiedenis geeft. Door de eeuwen heen namen kindersterfte, honger en ziektes sterk af. “De overbevolking liep uit de hand met de uitvinding van de landbouw. Men kwam erachter dat je gewassen kunt telen, waardoor je niet meer van hot naar her hoefde om knollen te plukken. Dat zorgde voor voedselzekerheid. Daarna had je de opkomst van de steden, waarin mensen samenklonterden. Daardoor ontstonden ziektes die de levensverwachting laag hielden. Door de opkomst van de moderne geneeskunde en verbeterde hygiëne ging die levensverwachting weer omhoog. Dankzij kunstmest werden oogsten veel beter en gingen we de strijd aan met voedselgebrek voor al die stedelingen. De industriële revolutie stelde ons in staat om voedsel en medicijnen op veel grotere schaal te produceren.” In al die eeuwen roeide de mens grote roofdieren uit, voor de veiligheid. “Vroeger was het heel normaal dat een mens in Australië werd opgegeten door een krokodil. Nu haalt het bij ons de krant.”

Doodnormaal

Dat er soorten uitsterven, is doodnormaal. Je zou zelfs kunnen zeggen dat dit nodig is, omdat er ook steeds nieuwe soorten bij komen. “In principe heft dat elkaar op”, zegt Reumer. “Bij een uitstervingsgolf neemt het aantal uitgestorven dieren door een externe oorzaak zo gigantisch toe dat het bij lange na niet wordt opgevangen door nieuwe soorten. Dat gebeurt nu, door menselijke overbevolking.”

De huidige uitstervingsgolf is de zesde ooit, legt Reumer uit. De meest bekende uitstervingsgolf kwam door de gigantische meteoriet, die is ingeslagen waar nu de Golf van Mexico ligt. Dit was het einde van de dinosauriërs. Een andere enigszins bekende uitstervingsgolf werd veroorzaakt door grootschalig vulkanisme in Siberië, vertelt hij. Daardoor worden nu nog steeds lava-afzettingen van honderden meters dik gevonden. “Door al dat vulkanisme kwam er zoveel smeerpijperij in de lucht, zoals zwavelverbindingen en CO₂, dat ontzettend veel planten doodgingen en de voedselpiramide instortte. Ook was er veel erosie en spoelde sediment versneld de zee in, waardoor ook ecosystemen nabij de kust verdwenen. Groepen ongewervelden en gewervelden, zoals reptielen en grote amfibieën van de maat van een krokodil, stierven uit.”

Paradox

Om de huidige uitstervingsgolf nog enigszins het hoofd te bieden, moeten we volgens Reumer de wereldwijde bevolkingsgroei temmen. De belangrijkste manier om dat te doen is zorgen voor economische ontwikkeling, vertelt hij. “Mensen in arme streken krijgen veel kinderen, bij wijze van oudedagsvoorziening, omdat die kinderen later voor de ouders kunnen zorgen. Je ziet dat als de welvaart toeneemt, het aantal kinderen afneemt.”

Maar een grotere economie leidt ook tot meer uitstoot. In het publieke debat gaan de nodige stemmen op, ook onder wetenschappers, die stellen dat we economisch niet meer zouden moeten groeien, omdat de planeet tegen de grenzen aan loopt. Het is een interessante tegenstelling dat die groei ook zal leiden tot minder uitgestorven dieren. “Ik weet dat het paradoxaal klinkt. Maar aan de andere kant zou het onze grootste vergissing zijn wanneer we vergeten dat we dieren zijn – en daarmee onderdeel van de natuur. Minder kinderen betekent simpelweg minder concurrentie voor het mondiale ecosysteem. Het wordt tijd dat we onze hersens gebruiken als mensheid en niet ons kop in het zand steken, want dat gebeurt te veel.” Hij lacht. “Wat dat betreft is de struisvogel onbedreigd.”