De Europese wilde kat, met zijn brede zwartgeringde staart, is de enige kattensoort die van nature in Nederland voorkomt, in het zuiden van ons land. De andere drie miljoen katten die hier rondlopen zijn huiskatten. Je kent ze wel. Geliefde huisdieren, gehouden door bijna een kwart van de Nederlandse huishoudens. Languit duttend en spinnend liggen ze op de bank in de zon. Geven kopjes. Draaien om je benen. Maar als de schootpoes eenmaal via het kattenluikje naar buiten glipt, komen er heel andere trekjes omhoog. Schattingen lopen uiteen, maar tientallen miljoenen vogels eindigen hun leven in de klauwen van de poes. En dat zijn alleen nog maar de vogels.

Zonder twijfel maakt de poes veel slachtoffers. Maar in hoeverre zijn ze een gevaar voor het ecosysteem? Zijn er soorten uitgestorven in ons land door toedoen van de huiskat? “Het is lastig een cijfer te hangen aan de ecologische impact”, zegt ecoloog Esther Swankhuisen. Zij doet aan de Rijksuniversiteit Groningen promotieonderzoek naar de impact van katten in weidevogelgebied. “In Nederland zijn we nog bezig om de gevolgen voor de biodiversiteit goed in beeld te krijgen. Maar het is zeker dat katten prooidieren eten die op de rode lijst van bedreigde soorten staan.”

Breed dieet

Loslopende katten richten een ravage aan, blijkt uit een wereldwijde evaluatie van een internationele groep onderzoekers. In Nature Communications constateren ze enkele jaren terug dat loslopende katten meer dan tweeduizend soorten opeten, waarvan honderden (bijna) bedreigd. Negen procent van de wereldwijd bekende vogelsoorten, zes procent van de zoogdieren en vier procent van de reptielen behoort tot het dieet van katten. Vaakst aangetroffen in de maag? Wijdverspreide soorten zoals de huismuis en de huismus. De onderzoekers winden er geen doekjes om. Ze concluderen: “Loslopende katten behoren tot de meest problematische invasieve soorten in de wereld.”

Graspiepers en leeuweriken

Naast drie miljoen huiskatten lopen er naar schatting ook een paar honderdduizend zwerfkatten rond in het land. Vooral in de natuur- en buitengebieden. Op Schiermonnikoog struinen er zo’n vijftig verwilderde katten rond, die hun tanden zetten in bedreigde vogels als graspiepers en slobeenden, blijkt uit een studie van Swankhuisen. Voor een andere studie in het Friese Akkrum volgden ze meer dan twintig boerderij- en huiskatten via zenders en wildcamera’s in de velden. Het kwetsbare weidevogelgebied blijkt een geliefde plek voor de dieren om doorheen te struinen.

Haar resultaten bevestigen: loslopende katten zijn een grote verstorende factor voor vogels in weidevogelgebied. Hoe zit dat in de stad? “In stedelijk gebied komen er per vierkante meter oppervlak nog veel meer katten voor. In de stad is er bovendien minder groen en dus minder habitat voor tuin- en zangvogels. Als er dan ook continu een kat onder de boom loopt, dan verwacht ik dat dat problemen geeft. Vogels vliegen op en laten hun eieren koud worden.”

Blinde vlek

In wezen zijn katten invasieve roofdieren. Door de mens in grote getalen in gebieden gebracht waar ze van nature niet voorkomen. Bezien vanuit de ecologie is het waanzin. En we laten de dieren gewoon hun gang gaan. Arie Trouwborst, hoogleraar natuurbeschermingsrecht in Tilburg, stelde in het vakblad People and Nature dat EU-landen een wettelijke plicht hebben om loslopende huiskatten te verbieden. Tenminste, wanneer die een bedreiging vormen voor beschermde soorten of beschermd Natura-2000 gebied. We doen zóveel aan natuurbescherming, maar er is een blinde vlek als het op katten aankomt, concludeerde hij.

“In weidevogelgebieden doen we er alles aan om de vogels te beschermen”, zegt Swankhuisen. “Vossen en steenmarters worden beheerd om weidevogels een kans te geven. Maar loslopende katten? Die ziet de overheid op veel plekken door de vingers. Ze worden minimaal beheerd. Heel gek.”

Kat binnenhouden

Wettelijke regels voor huiskatten? Het is een gevoelig onderwerp. Dat bleek weer toen de Delftse stadsecoloog Diny Tubbing een paar jaar geleden een pleidooi schreef om huiskatten binnen te houden als het buiten donker is. Haar mailbox ontplofte met vervelende reacties.

Een huiskat heeft nou eenmaal een jachtinstinct. Maar dat betekent niet dat je als eigenaar geen verantwoordelijkheid kan nemen, vindt Swankhuisen. De chip- en registratieplicht die er vanaf volgend jaar komt is een goed begin. Daarmee wordt het verschil tussen huis- en zwerfkat duidelijk. “Zwerfkatten kunnen we dan van de straat halen en steriliseren.”

Eigenaren kunnen ook kleine stapjes zetten door hun kat een belletje om te doen. “Al spreken studies elkaar tegen of dat echt werkt.” Wat echt zoden aan de dijk zou zetten, is toch katten binnenhouden. “In ieder geval ‘s nachts en in het broedseizoen”, zegt Swankhuisen. “Waarbij we wel rekening moeten houden met het welzijn van de kat.”