De allochtone achterban van Geert Wilders

Toen Donald Trump in november de Amerikaanse verkiezingen won, krabden veel politieke analisten in dat land zich achter de oren. Allereerst omdat ze die overwinning niet hadden zien aankomen, maar ook omdat die mede te danken was aan het feit dat veel meer Amerikanen met een Latijns-Amerikaanse of Arabische achtergrond Trump steunden dan verwacht. Dat was opmerkelijk omdat Trump juist hard uitgehaald had naar (criminele) moslims en Mexicanen en de migratie van die groepen aan banden wilde leggen.

Trends

Ook in Europa trekken nationalistisch georiënteerde populistische leiders die anti-immigratie en vaak ook anti-islam zijn de nodige allochtone stemmen. Die stemmen komen mede van moslims en etnische groepen die zij juist verguizen. Nederland is geen uitzondering. Volgens diverse peilingen, waaronder Kieswijzer en de Etnobarometer, stemmen komende verkiezingen heel wat Nederlanders met buitenlandse wortels op de PVV. Terwijl partijleider Geert Wilders open is over zijn voornemens: grenzen dicht, de-islamiseren van Nederland, ‘minder Marokkanen’ en geen dubbele nationaliteiten meer.

Hoe komt het dat mensen met een migrantenachtergrond op een partij stemmen die hun belangen allesbehalve lijkt te verdedigen? Alhoewel onderzoek naar de motieven van deze kiezers nog in de kinderschoenen staat, komen sociale wetenschappers al wel met eerste, voorzichtige verklaringen. Om achter de cijfertjes te duiken hielden sommigen diepte-interviews met dergelijke stemmers. Hoewel die gesprekken vaak te klein in aantal zijn om representatief te zijn voor de hele groep, bieden ze wel een inkijkje in de beweegredenen van deze groep. Ook de vraaggesprekken van journalisten met allochtone stemmers op een nationalistische anti-immigratie partij dragen daar aan bij.

Nederlanders met een migrantenachtergrond geven in interviews aan dat op de PVV stemmen voor hen geen probleem is, omdat ze zichzelf ‘gewoon’ als Nederlander zien. Dat geldt met name – maar zeker niet exclusief – voor allochtone groepen die al relatief lang in Nederland zijn, zoals Surinamers en Antillianen, zegt André Krouwel. Hij is politicoloog, werkt aan de VU en is een van de hoofdonderzoekers in het eerder genoemde onderzoek van Kieskompas. “Vergelijk het met Ieren en Italianen in de Verenigde Staten, die zich vaak ook in eerste instantie als Amerikaan identificeren en minder met hun oorspronkelijke achtergrond.”

De onderzoeksresultaten van Mastersstudent antropologie Shashi Roopram bevestigen dit beeld. Roopram interviewde in 2012 enkele tientallen PVV-stemmende Nederlanders met een Hindoestaans-Surinaamse achtergrond. Zij voelden zich Nederlander, bijvoorbeeld door de eerdere koloniale band tussen Nederland en Suriname.

Ook journalistieke bronnen onderschrijven deze indruk. “Ik zou gewoon niet weten hoe ik me buitenlands of anders zou moeten voelen,” vertelt een rechtenstudente waarvan de ouders naar Nederland migreerden bijvoorbeeld aan journalist Joris Luyendijk van De Correspondent. “Ik ben ten slotte híer opgegroeid.” Dat zij, als Nederlandse met een kleurtje, PVV stemt ervaart ze daarom niet als tegenstrijdig of bijzonder.

Wedijver

Speelt de migrantenachtergrond van allochtone Nederlanders die PVV stemmen helemaal geen rol? Nee, dat ook weer niet. Uit interviews blijkt die er voor veel PVV stemmers met een allochtone achtergrond uiteindelijk toch toe te doen – alleen dan op zo’n manier dat het juist resulteert in steun voor Wilders.

“Het is belangrijk om te beseffen dat allochtone Nederlanders, net als autochtonen, geen homogene groep zijn”, zegt Krouwel. “Vaak wedijveren groepen onderling of zetten ze zich af tegen een specifieke groep. Als de groep die zij niet zien zitten ook een groep is waar Wilders zijn pijlers op richt, dan kan dat een reden zijn om op hem te gaan stemmen.”

Zo steunen sommige christelijke of joodse allochtonen de PVV omdat ze het een veilig of terecht idee vinden dat Wilders de islam aan banden wil leggen. “Een beetje zoals de SGP er momenteel toe neigt de anti-islam boodschap van Wilders over te nemen,” zegt Krouwel.

Anti-islam

De anti-islamretoriek van de PVV trekt soms ook Nederlanders van Hindoestaans-Surinaamse komaf aan, ontdekte Roopram. Onder meer op basis van de connectie die ze nog met India onderhielden of voelden. “Daar is de islam met geweld groot geworden”, meent bijvoorbeeld een geïnterviewde. De anti-islamboodschap van Wilders lokt daarnaast soms verketterde atheïsten uit islamitische milieus, blijkt uit reacties op zijn Twitteraccount.

Uit de antwoorden blijkt dat de ondervraagde allochtone PVV-stemmers niet beducht zijn voor zo’n boomerang-effect. Het gevoel dat zij tot een ‘nette’ groep behoren die net als hij ‘slechte’ groepen buitenlanders wil aanpakken, speelt daarbij een rol. “Je bedoelt, eerst de Marokkanen en nu zijn al de Antillianen in Rotterdam aan de beurt en dan wij? Welnee, wij zijn hardwerkend en onopvallend. Geert waardeert ons juist,” zegt bijvoorbeeld een Nederlands-Hindoestaans-Surinaamse rechtenstudente tegen Luyendijk.

Bescherming

Ook Roopram stuitte op deze verklaring tijdens informele gesprekken in de voorfase van zijn onderzoek. Zo meende een Nederlands-Surinaamse moslim dat de anti-islamretoriek van de PVV slechts Marokkanen en Turken betrof. Ook het Nederlanderschap geldt soms als bescherming. “Als Wilders het al zou willen, kan hij me niets maken, ik heb een Nederlands paspoort,” zegt bijvoorbeeld de Nederlandse-Turkse PVV-stemmer in het videofilmpje hierboven.

Is het dus logisch dat allochtonen op een populistische partij als de PVV stemmen? Niet altijd. Naast motieven om voor Wilders te stemmen, hebben ze juist door hun migrantenachtergrond vaak ook overtuigingen die met zijn doelen botsen. Zo besloot Sadra, de eerdere geciteerde Iraniër, toch zijn stem aan andere partij te geven, nadat hij las dat Geert Wilders Nederlandse rechters en het parlement als ‘nep’ betiteld had. “Als je zoals ik een dictatuur bent ontvlucht, is zo’n uitspraak niet te harden.”