Compenseren van CO₂ werkt niet zoals beloofd

De beste manier om de uitstoot van vliegen te stoppen, is niet meer vliegen. Maar mocht je toch besluiten dat die vlucht cruciaal is voor je levensgeluk, of je werk onmogelijk zonder kan, dan is het een opluchting om op een knop te kunnen klikken waarmee je voor een paar euro de CO₂-uitstoot van je vlucht compenseert. Maar werkt die compensatie wel?

Het idee erachter is simpel. CO₂ is CO₂, of die nou uit een vliegtuig op Schiphol komt of uit een steenkoolcentrale in China. In klimaatonderhandelingen in Kyoto is al in 1997 afgesproken dat die emissies wereldwijd verhandeld mogen worden. Daardoor maken arme landen hun industrie duurzamer met het geld van rijke consumenten, is de gedachte. Een bedrijf dat in China windmolens bouwt, claimt dat daardoor uitstoot door kolencentrales wordt voorkomen. Voor die uitgespaarde uitstoot koopt het bedrijf credits. Luchtvaartbedrijven zoals KLM schaffen die credits aan en bieden ze aan hun klanten aan, met de belofte dat ze daarmee de CO₂ van hun vlucht compenseren. De prijzen van credits variëren sterk: bij KLM compenseer je een retourtje Nederland-Thailand al voor 11 euro, maar bijvoorbeeld het Fair Climate Fund rekent 65 euro, en het Duitse Atmosfair zelfs 136 euro.

CO₂-compensatie is een vrijwillige vorm van CO₂-handel, legt Edwin van der Werf uit, milieu-econoom bij Wageningen Universiteit. In die vrijwillige markt is er geen maximum aan het aantal credits, zegt hij. “Het gaat om mensen die hun uitstoot willen compenseren, maar daartoe niet verplicht zijn. Er zijn heel veel credits in de markt, afkomstig van veel verschillende projecten.”

Hernieuwbare energie zoals zon en wind is goed voor een derde van alle credits, net als projecten die bos beschermen en claimen dat CO₂ bespaard wordt omdat het bos niet gekapt wordt. Een ander deel komt van projecten die kooktoestelletjes geven aan mensen in Afrika of Azië die nu nog op hout koken: door minder hout te verbranden wordt CO₂ uitgespaard. Een klein deel van de credits komt uit de aanplant van nieuw bos.

Wat de gek ervoor geeft

Van der Werf: “Al deze credits zijn lastig te vergelijken. De mate waarin ze daadwerkelijk bijdragen aan het vastleggen van CO₂ verschilt en is moeilijk te meten. Voor consumenten is het niet makkelijk te volgen. De markt wordt daardoor niet bepaald door de kwaliteit van het aanbod, maar door wat de gek er voor geeft.” Toch is de vrijwillige handel in credits booming business. Veel bedrijven hebben zichzelf doelen gesteld, bijvoorbeeld om hun uitstoot te reduceren tot klimaatneutraal in 2050. En het is vaak goedkoper om dat te doen door hun CO₂-uitstoot te compenseren dan door hun productieproces aan te passen. Vorig jaar groeide de compensatiesector wereldwijd tot een omzet van één miljard dollar.

Het grootste probleem bij CO₂-compensatie is dat de kwaliteit van de credits heel erg verschilt, zegt Lambert Schneider, die bij het Duitse Öko-Institut werkt en de CO₂-markt al 20 jaar onderzoekt. “Sommige projecten voorkomen wel degelijk CO₂-uitstoot, maar andere niet.” Dat komt vooral omdat het bij veel projecten niet zeker is dat met de investering die met jouw geld wordt gedaan iets wordt gedaan wat niet sowieso al zou gebeuren. Bijna alle projecten in de duurzame energie, zoals zonne- of windenergie, zijn op zichzelf al winstgevend. Er zijn geen credits nodig om de investering mogelijk te maken, of in vaktermen: de additionaliteit is onwaarschijnlijk. Worden die credits toch verkocht, dan is dat voor de koper ervan weggegooid geld als het gaat om het tegengaan van klimaatverandering.

Dat wil niet zeggen dat andere doelen er niet bij gebaat zijn. Neem bijvoorbeeld de projecten met kooktoestellen voor mensen in Afrika of Azië. Het hoofddoel daarvan is zorgen dat mensen geen vuile rook in hun huis hebben omdat ze binnenshuis op houtvuur koken. Dat er mogelijk CO₂ wordt bespaard is mooi meegenomen. Daar in investeren kan een prima idee zijn, maar het is vooral ontwikkelingssamenwerking en in mindere mate CO₂-compensatie. Bij dit soort projecten wordt de geschatte opbrengst aan besparing wel vaak overdreven, zegt Schneider.

In 2016 hield het Öko-Institut in opdracht van de Europese Commissie 5600 projecten tegen het licht die credits halen uit duurzame energie of het verduurzamen van industrie, onder het zogenaamde Clean Development Mechanism. En bekeek de regels waaraan de credits moeten voldoen. De conclusie was dat het bij 85 procent van de projecten erg onwaarschijnlijk is dat ze additioneel zijn en de opbrengst goed inschatten. Bij maar 2 procent is het zeker dat ze additioneel zijn en hun opbrengst goed ingeschat hebben. Dan gaat het bijvoorbeeld om het afvangen van lachgas dat vrijkomt bij de productie van kunstmest.

Te mooi om waar te zijn

De lage prijs van veel credits heeft ook te maken met de kleine rol die CO₂-credits in de ontwikkeling van veel projecten hebben. Stel bijvoorbeeld dat een bedrijf windmolens wil ontwikkelen in China. Het krijgt 95 procent van de benodigde financiering uit een commerciële lening, en 5 procent van de benodigde financiering uit de verkoop van CO₂-compensatiecredits. De CO₂-reducties uit het hele project worden verdeeld over de opbrengst van de credits. Is het hele project van credits afhankelijk voor financiering, dan zouden de credits veel duurder zijn. Schneider: “Er is een overschot aan oude credits op de markt die maar weinig zekerheid geven dat ze iets doen tegen klimaatverandering en die voor vijftig cent per ton verhandeld worden.” Wie het gevoel heeft dat een vlucht naar Thailand compenseren voor een paar euro te mooi is om waar te zijn, heeft gelijk: dat is ook te mooi om waar te zijn.