'Bredero's beeldrijke taal moet je horen, niet lezen'

Hij was een ras-Amsterdammer en vergelijkbaar met André Hazes, koning van het levenslied. Jong en oud, chique of volks, iedereen was dol op het werk van Gerbrand Adriaenszoon Bredero (1585-1618). Deze schrijver van liedjes, gedichten en toneelstukken stierf totaal onverwachts en met nog volop schrijfplannen op 23 augustus 1618, slechts 33 jaar oud.

Om dit niet ongemerkt voorbij te laten gaan heeft Neerlandicus Jeroen Jansen (Universiteit van Amsterdam) met studenten een kleine tentoonstelling ingericht over Bredero’s leven, zijn werk en de waardering die de schrijver daarvoor kreeg, tot aan onze tijd toe. Jansen doet al jaren onderzoek naar Bredero, wat ook terug te zien is in zijn objectkeuzes voor deze tentoonstelling bij de Bijzondere Collecties in het Allard Pierson Museum. NEMO Kennislink loopt met hem mee langs de vitrines.

Leuke stemmetjes

Wanneer je de kleine tentoonstellingsruimte binnenkomt, staan er drie vitrines met oude boeken en prenten. Aan een wand hangen posters van Bredero’s toneelvoorstellingen uit de vorige eeuw. Op het eerste gezicht misschien miniem, maar de tentoonstelling is niet compleet zonder de bijbehorende apps, volgens Jansen.

“De app is tegelijkertijd een audiotour bij de tentoonstelling. Naast extra informatie wordt Bredero’s werk gezongen op muziek en voorgedragen met leuke stemmen, waaronder die van mijzelf, wat het werk echt tot leven brengt. En alle items uit de app kun je in het onderwijs blijven gebruiken, nadat de tentoonstelling is afgelopen.”

Er is ook een app met een wandeling langs Bredero-locaties, die eindigt bij de Bijzondere Collecties in het Allard Pierson Museum. De tentoonstelling heeft zo een extra lage drempel: het is gratis en je kunt gewoon binnenlopen om even tot rust te komen en extra informatie te krijgen over Bredero.

Onderzoek

Jansen bestudeert op dit moment Bredero’s jeugdvriend en uitgever Cornelis Lodewijcksz vander Plasse (1585-1641). Dit is ook terug te vinden in de tentoonstelling, waar Vander Plasse een belangrijke rol speelt. De eerste uitgave van de Klucht van de Molenaar uit 1618 is daar een voorbeeld van. Jansen onderzoekt wat de relatie is tussen deze uitgave van stadgenoot Niclaes Verberg en de uitgave van Vander Plasse een jaar later.

“In de zeventiende eeuw had je nog geen copyright. Deze klucht is als eerste uitgegeven door Verberg en die nam het niet zo nauw. Waar Bredero’s vaste uitgever Vander Plasse heel nauwkeurig was met het weergeven van Bredero’s teksten en ze exact weergaf zoals de schrijver het bedoeld had, liet Verberg passages weg en zette het dialect minder sterk aan. Uit brieven blijkt dat Van der Plasse woedend was over de slordige uitgave en terecht, want juist Bredero’s taalgebruik máákte de teksten.”

Vander Plasse was dus niet kwaad vanwege het jatwerk; dat was gangbaar en deed hij zelf ook. Voor zijn verzamelde toneelstukken, Alle de spelen uit 1638, gebruikte hij de titelgravures van een Rotterdamse uitgever en zette daar zijn eigen naam in.

Luisteren

Zoals gezegd verkochten ook zijn liedjes als zoete koek. In die tijd was het normaal dat liedboekjes werden gevuld met werk van verschillende auteurs. Dat Bredero al op zo’n jonge leeftijd een liedboekje kon uitgeven met alleen maar eigen werk, was opmerkelijk voor die tijd. “Zijn ‘boertige’ liedjes in dialect waren bedoeld om te lachen en gaan ook over alledaagse mensen. Ze waren populair in alle lagen van de bevolking. Van de elite tot aan mensen die niet konden lezen, maar wel volop meezongen. De teksten waren wel nieuw, maar de melodieën waren algemeen bekend.”

Met deze tentoonstelling en de bijbehorende app met informatie en liedjes wil Jansen mensen vooral laten genieten van Bredero’s taalgebruik. “Het is bloemrijk, hij gebruikt nieuwe woorden, dialect. Het is het belangrijkste wat we nu nog hebben én wat Bredero zo bijzonder maakt. En eigenlijk moet je Bredero niet lezen maar horen, dan merk je pas hoeveel beeldrijker zijn werk is opzichte van dat van andere schrijvers uit zijn tijd. Hoe mooi die taal heeft geklonken, dat is de ultieme kracht van Bredero.”