Boorde Philae nu wel of niet in de komeet?

Toen de lander Philae nog zoek was op de komeet, waren wel de meeste van haar instrumenten al druk bezig om gegevens (via Rosetta) terug naar de aarde te seinen. Het sterkste staaltje was wel het anderhalve seconde durende geluid van de eerste touch down, waarna Philae weer honderden meters hoog de ruimte in veerde. Het geluid klinkt als een auto die een parkeerdeuk oploopt. Hoe kan de botsing tussen Philae en de komeet geluid gemaakt hebben? Er is daar toch geen atmosfeer?

Wat we in feite horen, is het inveren van de drie poten. Hoewel de zwaartekracht op de komeet heel gering is, zodat de lander daar bijna niets weegt, moesten de poten wel de klap opvangen van het honderd kilo wegende apparaat dat met een snelheid van ongeveer één meter per seconde tegen het oppervlak botst. Er zitten dus flinke schokdempers aan die poten, en het opvangen van de klap veroorzaakt trillingen en geluid in de poten en de lander zelf. Dit geluid is geregistreerd door microfoons in de poten, omdat een van de experimenten bestaat uit het versturen van geluid van de ene poot naar de andere, via de bodem. Zo is het namelijk mogelijk om meer te weten te komen over de samenstelling van de grond onder de lander.

Geboord of niet geboord?

De urenlange onzekerheid op 12 november of Philae nu wel of niet was geland, werd nog eens dunnetjes overgedaan op 14 november. Vooraf was een van de belangrijkste taken van de lander het SD-experiment: verticaal een paar decimeter diep in het oppervlak boren, daar een monster nemen en dat aan boord op twee manieren chemisch analyseren. Toen de lander na twee keer stuiteren eindelijk op de komeet stond, werd duidelijk dat deze scheef stond en niet aan het oppervlak was verankerd door de daarvoor bedoelde harpoenen.

Op die eerste dag durfde niemand te zeggen of er in die omstandigheden ook geboord kon worden; de boor zou de lander kunnen omgooien of zelfs van de komeet laten opstijgen. Niettemin nam men het risico, en de sensors aan boord registreerden dat de boor eerst helemaal naar beneden ging en vervolgens weer omhoog kwam.

De enthousiaste tweet van het SD2-team claimde echter iets te veel, want de boordsensors registreren niet of de boor ook echt de bodem in gegaan is. Misschien staat de lander zo scheef dat de boor de bodem niet eens raakte, of tilde hij de lander op toen hij naar beneden ging en heeft hij alleen een hapje uit de bovenste laag gruis genomen.
De chemische analyse van het monster zal daar uitsluitsel moeten geven, maar die gegevens zijn nog niet verwerkt. Het staat zelfs nog niet vast of er werkelijk een grondmonster geanalyseerd is.

Waar is Philae geland?

Pas achteraf bleek dat de camera aan boord van Rosetta de lander toch nog lange tijd in het oog gehouden had. In onderstaande afbeelding is Philae te volgen tot elf minuten voor de eerste touch down, om 15.34. Op de stuiterplek zijn even later drie nieuwe kuilen of schaduwen te zien. Dat zijn overigens geen pootafdrukken, want die zouden veel kleiner zijn en dichter bij elkaar zitten.

In de meest rechtse inzet is Philae nog net te zien tijdens haar eerste, grote stuiterbaan, waarbij ze terecht komt aan de schaduwkant van de komeet. Haar definitieve landingsplek is nu ingeperkt tot een strook van enige honderden meters lang. Dat is gebeurd op basis van de radiosignalen die ze naar Rosetta stuurt. Op het moment dat de lander vanuit Rosetta gezien achter de horizon van de komeet verdwijnt, valt namelijk het contact weg.

Hoe nu verder?

Met de lander nu in winterslaap, concentreert Rosetta zich weer op zijn eigen taken. Na het loslaten van de lander is de ruimtesonde aan baanmanoeuvres begonnen om weer in een stabiele cirkelbaan op ongeveer dertig kilometer van de komeet te komen. Die afstand wordt vervolgens heel geleidelijk teruggebracht tot twintig kilometer.

De komeet zal de komende maanden dichter bij de zon komen, waardoor steeds meer materiaal gaat verdampen. Dat materiaal – gassen, fijnstof, maar mogelijk ook grotere brokstukken – blijft hangen in een wolk om de komeet, de zogeheten coma, maar een deel daarvan wordt door het zonlicht en de zonnewind de ruimte in geblazen en vormt de staart van de komeet, die miljoenen kilometers lang kan worden (omdat het licht en de deeltjes die van de zon af komen de staart van de komeet af blazen, wijst de staart altijd van de zon af, ook als de komeet weer op de terugweg is en van de zon af beweegt).

Afhankelijk van hoe groot de coma wordt, kan Rosetta meer of minder afstand nemen om te voorkomen dat hij door stof en rondvliegende brokstukken beschadigd raakt. Het ideale scenario zou zijn, dat Philae in het voorjaar van 2015 uit zijn winterslaap ontwaakt, zodat zowel Rosetta als Philae live getuige zijn van het tot leven komen van de komeet. Het is zelfs mogelijk dat de hele komeet in brokken uit elkaar valt wanneer hij zijn rondje rond de zon maakt, dat is vanaf de aarde al eerder waargenomen bij kometen. Maar nog nooit van zo dichtbij, uiteraard.

Zie ook het vorige artikel over de landing

Dossier Rosetta met achtergrondinformatie over het hele project