Bamboedam beschermt kust van Indonesië

De afgelopen jaren kapten Javaanse vissers steeds meer mangrovebossen voor de kust. Ze dachten een slimme zet te doen en meer ruimte te creëren voor hun vissen- en garnalenkweek, een belangrijk exportproduct van de regio. Maar in plaats van dat ze profijt hadden van de kap, hebben ze er nu vooral last van. De kust erodeert fors, op sommige plekken zelfs zo’n 1,5 kilometer, en vernielde al een groot deel van de visvijvers.

Zaailingen

Om de erosie tegen te gaan werden eerst betonnen zeemuren geplaatst. “Maar die versterkten de erosie, doordat de golven erop reflecteren”, weet projectleider Rob Nieuwkamer van Witteveen+Bos. Hij werkte in het consortium Wetlands International samen met Deltares, EcoShape, WUR en Imares aan een oplossing. Ze kwamen met een alternatief voor het beton: tijdelijke, doorlatende dammen om het mangrovebos te herstellen.

“Tussen de takken zit ruimte, waar water en slib doorheen gaat. De kust erodeert omdat er geen bomen meer zijn die het slib vasthouden. Zaailingen van bomen spoelen weg door de golven. De dammen laten water en slib door. En ze zorgen ervoor dat het slib erachter bezinkt en mangrovezaden kunnen ontkiemen en zich ontwikkelen. Als na enkele jaren de tijdelijke dammen verdwijnen, dan zijn de mangroves groot genoeg om zelfstandig te overleven en met hun wortels slib vast te houden. Zo ontstaat weer een mangrovebos en stopt de erosie van de kust”, legt Nieuwkamer uit.

Met deze elegante oplossing bouwt het consortium met de natuur. “We maken gebruik van wat er lokaal voorhanden is en laten de natuur zoveel mogelijk het werk doen”, zegt hij. Witteveen+Bos won hiermee de jaarlijkse prijs De Vernufteling, die op 16 maart werd uitgereikt. Het is de belangrijkste Nederlandse prijs voor advies- en ingenieursbureaus.

Bamboe

Opmerkelijk genoeg keken de ingenieurs het idee af van hoe Groningers en Friezen landwinnen in de Waddenzee. “Daar gaat men al eeuwen vergelijkbaar te werk. Door met wilgentakken dammen te maken, winnen ze land. Dat was een inspiratiebron. Wij gebruikten eerst de lokale houtsoort kala gunung, maar dat werkte niet goed genoeg. Het werd aangevreten door mosselen en begon snel te rotten. Op advies van de lokale bevolking werken we nu met bamboe, dat beter moet werken.”

De afgelopen jaren werd al zo’n vijf kilometer van de takkendammen aangelegd. Dat is nog maar het begin, benadrukt Nieuwkamer. “De kust van Java is 1100 kilometer lang en er zijn nog veel meer plekken waar deze oplossing goed zal werken. Ook andere eilanden van Indonesië hebben last van erosie door het verdwijnen van mangroven. We kijken ook naar de Mekongdelta en de Filipijnen. Het is belangrijk dat we de mangrovebossen herstellen. Mangroven zijn als de duinen bij ons. Stel dat ze die afgraven om er bollenvelden aan te leggen. Dan begrijp je hoe groot de impact is.”

Innovatieve koepel

Naast de juryprijs is er ook een publieksprijs van de Vernufteling, waarvoor iedereen via internet kon stemmen. Die werd gewonnen door Royal HaskoningDHV met hun Shaded Dome. Dat is een grote, tijdelijke accommodatie voor warme landen. Bijvoorbeeld voor een trainingsfaciliteit van een voetbalclub, een autoshow of een expositie van een museum. Een airdome wordt al vaker toegepast. Bijvoorbeeld om tennisbanen overdekt te maken voor de winter. Voetbalclub Ajax maakt ook gebruik van een dergelijke overkapping. Maar de Shaded Dome gaat nog een stuk verder.

“Wij spannen nog een tweede huid, de shade, over de airdome. Er zit zeventig centimeter tussen deze twee lagen. In de shade zitten openingen. Daardoor ontstaat een zogeheten schoorsteeneffect en wordt de warme lucht als het ware automatisch afgezogen. Maar liefst 95 procent van de warme lucht voeren we op die manier af”, aldus Jos van de Loo van Royal HaskoningDHV.

In warme landen maakt dat een groot verschil. In de binnenhal is daardoor zeventig procent minder koelcapaciteit nodig, volgens Van de Loo. “Natuurlijk is het nog steeds nodig om lucht in te blazen. De koepel blijft continu onder druk. Mocht in een zeer uitzonderlijke situatie de druk wegvallen dan stort het overigens niet direct in, dat gaat heel langzaam. Er is dus tijd genoeg om mensen te evacueren als dat nodig is.”

Olympische Spelen

Het is mogelijk om met deze aanpak enorme overkappingen tot wel 2000 m² te maken, die volledig kolomvrij zijn. “We kwamen op het idee voor de Shaded Dome door de organisatie van het WK voetbal in Qatar”, aldus Van de Loo. “Daar wilden ze vanwege de hitte een trainingsveld overkappen en koelen. Maar we realiseerden ons al snel dat er op veel meer plekken in de wereld behoefte is aan onze innovatie.”