"Als het alleen om het publiek gaat, heb je geen cultuurbeleid nodig"

Thijs Lijster is de winnaar van de Boekman Dissertartieprijs voor Kunst- en Cultuurbeleid. De filosoof bracht met zijn onderzoek naar kunstkritiek een belangrijke bijdrage aan het debat over het bestaansrecht van kunst.

3 juni 2015

Een zwart-wit foto van Thijs Lijster. — Thijs Lijster, Filosoof RUG. Winnaar Boekman Dissertatieprijs voor Kunst- en Cultuurbeleid 2015
Marc Schoeters

Terwijl Lijster in 2011 zijn proefschrift al aan het afronden was, werd zijn onderwerp plotseling erg actueel. Met een aanhoudende economische crisis kwamen de kunsten en geesteswetenschappen onder vuur te liggen. En niet alleen dat. Forse bezuinigingen waren het gevolg. Tot groot genoegen van iedereen die kunst graag het stempel ‘linkse hobby’ gaf.

Het proefschrift van Lijster biedt een theoretisch kader om kwetsbare kunsten mee te beschermen. Hij vindt het namelijk heel onverstandig om alleen het publiek te laten bepalen wat we voorgeschoteld krijgen qua kunst en cultuur. Bij marktwerking heb je geen beleid nodig, met als gevolg het verdwijnen van kwetsbare en marginale kunst.

Protest tegen economisch gewin

Lijster neemt in zijn proefschrift, Critique of art. Walter Benjamin and Theodor W. Adorno on art and art criticism (2012), de twee Duitse filosofen Benjamin en Adorno als leidraad. Het sprak hem erg aan dat ze het kunstwerk gebruikten als prisma om door naar de samenleving te kijken. Kunst is niet alleen voor de mooi maar kan ook – onbedoeld – maatschappelijk kritisch zijn. “Autonome kunst die geen uitgesproken politieke boodschap heeft, kan wel degelijk maatschappelijk relevant zijn of kritiek op de politiek bevatten. Kunst heeft alleen geen doel buiten zichzelf en daarom kan ze moeilijk haar bestaansrecht verantwoorden”, aldus Lijster.

Dit is vandaag de dag nog steeds actueel in het debat. De vraag die al enkele jaren luid klinkt is of we als samenleving wel geld in cultuur en kunst moeten steken. Dienen we, zeker in tijden van crisis, niet te bezuinigen op kunst om andere zaken voor laten gaan? Zorg bijvoorbeeld? Lijster: “De oplossing van de regering was streven naar een meer autonome kunstenaar of culturele organisaties, die rondkomen van wat hun kunst opbrengt. Zij wierpen echter tegen dat ze alleen autonoom kunnen zijn met behulp van financiële middelen, dus zonder zich aan de markt te conformeren. Kunst en geesteswetenschappen zitten nu nog steeds in zwaar weer maar het tij begint te keren. Er is een tegengeluid tegenover economisch gewin en wat het ons oplevert, zoals de protesten bij de Universiteit van Amsterdam die voortkwamen uit bezuinigingen op de geesteswetenschappen.”

Bijdrage aan beleid

De Boekman Dissertatieprijs is bedoeld om relevant onderzoek en potentiële gebruikers bij elkaar te brengen en zo de kwaliteit van het cultuurbeleid te verhogen. Het onderzoek van Lijster is vooral historisch en daarnaast probeert hij een theoretische kapstok te bieden om kunst te verdedigen. “Mijn bijdrage aan het kunst- en cultuurbeleid zit vooral in het afleiden van de aandacht van puur economisch gewin en te kijken naar de andere vormen van waarde die kunst hebben op bijvoorbeeld sociaal, educatief of cognitief vlak. Juist kunst levert een belangrijke bijdrage aan het kritisch reflecteren van de maatschappij en het alom aanwezige rendementsdenken. Wat vinden we nu eigenlijk belangrijk en waardevol?”

Hoewel iedereen tegenwoordig zelf mag bepalen wat hij mooi vindt, is dit volgens Lijster een schijnideaal. Marketeers en kunstverzamelaars beslissen wat we mooi vinden en willen zien. Hier dienen beleidsmakers meer rekening mee te houden. “Beleid moet kunst die het in de markt niet redt beschermen. Richt je daarom op marginale en alternatieve kunst en niet op de grote gemene deler. Hou je niet teveel bezig met wat scoort en wat veel publiek trekt, maar durf ook daarbuiten te staan en risico te nemen. Want als het alleen om het publiek gaat, kun je het aan de markt overlaten en heb je geen cultuurbeleid nodig.”

h2. Over de prijs

De Boekmanstichting en NWO Geesteswetenschappen stelden in 2009 de Boekman Dissertatieprijs voor kunst- en cultuurbeleid in. De prijs is vernoemd naar Emanuel Boekman, die op 6 juni 1939 als eerste in Nederland promoveerde op de relatie tussen overheid en kunst.

De prijs van tienduizend euro wordt eens in de drie jaar uitgereikt. Het geld dient besteed te worden aan onderzoeksgerelateerde activiteiten. Winnaar Thijs Lijster wil hiervan graag een reis naar het Benjamin-archief in Berlijn maken om onderzoek te doen naar ongepubliceerd materiaal. Daarnaast wil hij verder werken aan een handelseditie van zijn proefschrift en boeken kopen. Veel boeken.