Aanstellerige filosofen en praktische denkers

In gesprek met je middenrif

Onze manier van denken was niet hetzelfde als die van de oude Grieken. Hoe dat denken in de Oudheid in zijn werk ging, is de hoofdvraag van het boekje. Voor de oude Grieken stond denken gelijk aan praten met hun gemoed, wanneer je uitgaat van de antieke teksten. Als voorbeeld geeft Rijser ons Homerus, die zijn personages in gesprek liet gaan met delen van hun lichaam. Zo werd het middenrif letterlijk geraadpleegd bij het overwegen van beslissingen. Hiermee laat hij duidelijk zien dat nadenken specifiek in het hoofd plaatsvond en daarnaast oplossingsgericht was.

Bij de antieke filosofen gold dat ze graag hun kennis en kunde ten toon spreidden, maar feiten speelden daarbij niet zo’n grote rol als vandaag de dag. De verhalen die ze konden vertellen met behulp van van feiten waren belangrijker. Volgens de oude Grieken was het abstracte namelijk superieur aan het concrete. Zo zagen zij de dichtkunst ook als filosofischer en serieuzer dan de feitelijke opsomming van een historicus, aldus Rijser: ‘Dichtkunst is meer gericht op het universele, waar de geschiedschrijving de concrete afzonderlijke gebeurtenis behandelt.’ Feiten an sich waren het terrein van het werkvolk en slaven.

Erotische teksten inspireerde Augustinus

De opmerkelijkste conclusie volgens de auteur zelf ontvouwt zich hierna, op de laatste bladzijde van het boekje. Augustinus, een van de meest invloedrijke kerkvaders wat betreft de interpretatie van de christelijke leer, verwoordde zijn gesprekken met God in de taal van Romeinse erotiekdichters als Catullus. Niet praktisch en oplossingsgericht, maar zoekend en vol twijfel en emotie. Rijser stopt hier eigenlijk op zijn hoogtepunt en het is jammer dat hij niet meer werk van deze conclusie heeft gemaakt.

Gelukkig is de aanloop ernaartoe ook het lezen waard. Naast de tekstuele veranderingen over denken, laat Rijser ook de veranderende reputatie van filosofen zien. In hun eigen tijd werden ze niet gezien als de diepe denkers die ze in de negentiende eeuw zijn geworden. Zelfs de bekendste filosoof uit de Oudheid, Socrates, werd door veel tijdgenoten niet gewaardeerd. ‘Denkers zijn wereldvreemd, niet te vertrouwen, ongezond en onbetrouwbaar. Een beetje Athener doet aan sport, loopt op straat, praat met mensen. Intellectuelen, één pot nat, doen dat allemaal niet.’

Je realiseert je pas echt hoe veranderlijk geschiedenis is bij Rijsers beschrijving van Socrates’ gedaantewisseling door de eeuwen heen: van een provocerende woesteling, met de gelijkenis van een sater, tot een gedistingeerd en wijs heerschap. Het is maar in welke tijd je leeft hoe je naar zaken kijkt. Dat besef maakt dit soort boeken belangrijk om te lezen.