Taal is politiek bij het Songfestival

Het verrast je vast niet dat er dit jaar weer veel Engelstalige inzendingen zijn: 28 van de 37 liedjes bevatten Engelse teksten, om precies te zijn. Maar wist je dat dit niet altijd zo was? Toen in 1965 Ingvar Wixell voor Zweden met het Engelstalige Absent Friend won, werd een taalregel ingesteld. Volgens die regel moesten liedjes in een van de officiële talen van het land gezongen worden. De regel werd tijdelijk afgeschaft (zo kon ABBA in 1974 met Waterloo winnen), maar werd daarna weer ingesteld. Pas vanaf 1999 hadden landen definitief de vrijheid om hun eigen taal te kiezen. Daardoor konden nu ook niet-officiële talen een plekje krijgen in het Songfestival. Die talige vrijheid past geheel bij een festival dat diversiteit en inclusiviteit viert.

Taalwetenschappers weten: welke taal je kiest is politiek. Ga je voor het Engels als lingua franca (wat veel mensen – maar zeker niet alle mensen – spreken) of kies je voor de officiële taal van het land? Of kies je een andere taal, zoals het Sranantongo in de Nederlandse inzending van 2021 (“yu no man broko mi”), of het Bretons in de inzending van Frankrijk vorig jaar? Het Sranantongo laat de connectie van Nederland met Suriname en de slavernij zien, en in het Bretons zingen toont aan: Frankrijk is meer dan alleen het Frans. Wat dat betreft was de taalregel vroeger niet heel inclusief: er worden natuurlijk veel meer talen in een land gesproken dan alleen de officiële taal of talen. Dat zag je wel toen Stefania vorig jaar meedeed. Ze is in Nederland opgegroeid met het Grieks als thuistaal, en ze zong in het Engels namens Griekenland. Een meertalig festival, dus!

Ook dit jaar komen er genoeg talen voorbij. Zestien, om precies te zijn: Albanees, Armeens, Bulgaars, Engels, Fins, Frans, Italiaans, Lets, Litouws, Oekraïens, Portugees, Roemeens, Servo-Kroatisch, Sloveens, Spaans en Tsjechisch. Dat het Frans, Italiaans en Spaans een plekje krijgen is misschien geen verrassing: Frankrijk, Italië en Spanje zingen vaak in eigen taal. Romaanse talen zijn dus goed vertegenwoordigd, en dat geldt ook voor Slavische en Baltische talen. Romaanse, Slavische, Baltische en Germaanse talen vallen allemaal binnen de Indo-Europese taalfamilie. Maar we hebben dit jaar ook het Fins, dat niet Indo-Europees is. Het is een van de favorieten bij de bookies:

Qua alfabet komt er dit jaar ook van alles langs. Het Armeens heeft een alfabet dat totaal niet op het Latijnse alfabet lijkt: “Ու դու ինձնից հեռու” (je bent zo ver weg van mij). In de Kroatische inzending wordt het Kroatische alfabet opgesomd: “A B C Č Ć D DŽ Đ E F G H I J K L LJ M N NJ E F G H I J K L LJ M N NJ O P R S Š T U V Z Ž”. Luister zelf maar (op 0:58):

Het valt op dat veel landen meertalige liedjes hebben: vaak het Engels samen met een andere taal. Dit is het geval bij acht inzendingen (Armenië, Tsjechië, Letland, Litouwen, Roemenië, Servië, Oekraïne, Oostenrijk). Het is een slimme strategie: de boodschap van je liedje is voor veel mensen begrijpelijk door het Engels, en je gebruikt toch ook de landstaal. Een van de favorieten van dit jaar, de Oekraïense inzending, is bijvoorbeeld grotendeels in het Engels gezongen, met een klein stukje Oekraïens:

“Незважаючи на біль [despite the pain]
Я продовжую свій бій [I continue my fight]
Світ палає, а ти дій [the world is on fire, and you act]”

Een andere strategie is om een liedje wel in de landstaal te zingen, maar voor meezingbare stukjes te zorgen. Dat was vorig jaar het geval bij De diepte van S10 (“hoeoeh aahaahaa”). Dit jaar horen we dat bij twee favorieten: Finland (“cha cha cha”) en Spanje (“ya ea ea”), al zou ik het persoonlijk lastig vinden om die stukken in beide nummers mee te zingen. Het flamenco-achtige lied van Spanje gaat over de grootmoeder van de zangeres:

Het grootste taalpolitieke statement dit jaar komt van Tsjechië. In My Sister’s Crown zingen zij in maar liefst vier talen: Engels, Tsjechisch, Oekraïens en Bulgaars. Het liedje lijkt op het eerste oog misschien vooral een feministisch lijflied, maar onder de oppervlakte speelt veel meer. De talen verraden dit: Tsjechisch is een West-Slavische taal, Oekraïens een Oost-Slavische taal, en Bulgaars een Zuid-Slavische taal. Daarmee zijn alle takken van de Slavische taalfamilie vertegenwoordigd en gaat het nummer over Slavisch zusterschap. In het Oekraïens wordt gezongen over de kroon van mijn ‘mooie en dappere zus’, een kroon die van haar is. Het is niet moeilijk om daarin een steunbetuiging voor Oekraïne te zien. Het stoot sommige Oekraïners alleen tegen de borst dat een van de bandleden Russisch is en dat Rusland zogenaamd zusterschap ook juist gebruikt om de invasie te rechtvaardigen. Het nummer is een van de favorieten dit jaar:

Voorgaande jaren was het Songfestival ook in Nederlandse Gebarentaal te volgen en werden de nummers vertolkt door sign dancers. Hopelijk dit jaar ook; op die manier wordt het Songfestival nog inclusiever. De Nederlandse inzending, Burning Daylight van Mia Nicolai en Dion Cooper, is nu al te zien in Nederlandse Gebarentaal met de vertolking van Mirjam Stolk:

Helaas worden de kansen van Nederland momenteel niet zo hoog ingeschat. Misschien wel de grootste kanshebber is een oude bekende: Loreen komt opnieuw voor Zweden uit, ditmaal met het nummer Tattoo. Dat werpt de vraag op: wie gaat er winnen? Ik ben ontzettend benieuwd en ga met veel interesse naar de uitslagen kijken. Die zijn ook interessant voor een taalwetenschapper: welke talen komen tijdens de uitslagen voorbij? In ieder geval naast het Engels ook het Frans: douze points! Het Songfestival is officieel meertalig, met Engels en Frans als lingua franca’s. Welke andere taalkeuzes zouden er nog meer gemaakt worden dit jaar?

/a>

Eurovisie laat ook in 2023 weer zien: taal is politiek. Zie jij nog andere manieren waarop taal een rol speelt in Eurovisie dit jaar? Laat het me weten in de reacties. Veel plezier met kijken!