Horende hersenen

Het internet staat er vol mee: is het nou Laurel, of toch Yanny? Allerlei theorieën doen de ronde. Als je ouder bent hoor je vaker Yanny. Het maakt uit of je het op je telefoon of op je laptop hoort, of je man of vrouw bent. Inmiddels hebben taalkundigen over de hele wereld uitgelegd hoe het kan dat je in één geluidsfragment zulke verschillende dingen kunt horen.

14 juni 2018

Eigenlijk komt het er op neer dat je een geluid op twee manieren kunt interpreten: of als de hoogst mogelijke variant van een lage klank, of juist als de laagst mogelijke variant van een hoge klank. Dus of als een hele extreme ‘l’ of als een hele extreme ‘j’. Of je dus Laurel of Yanny hoort, hangt dus af van de interpretatie van je hersenen!

Voor wie de afgelopen weken geen internettoegang heeft gehad, luister hier naar het geluidsfragment Laurel/Yanny

Dit soort effecten komen vaker voor in taal. Je denkt dat je ‘gewoon’ woorden hoort, maar in de werkelijkheid is het je brein die van een serie klanken, zinnen maakt. Geluiden krijgen pas betekenis in onze hersenen, en daardoor dus ook subjectief. De één hoort iets anders dan de ander.

Een bekend voorbeeld hiervan is het McGurk effect, waarbij je de klanken ‘pa’ en ‘ba’ door elkaar gaat halen. Als je ogen dichtdoet hoor je steeds hetzelfde geluid, maar als je kijkt naar de video waarin iemand een andere klank uitspreekt, hoor je de klank die past bij de video! Het idee hierachter is dat klanken categorisch worden gehoord. Categorische perceptie noemen ze dat in de taalwetenschap. De klanken ‘p’ en ‘b’ lijken op elkaar, ze klinken best wel hetzelfde. Sommige klanken zijn heel duidelijk een ‘p’, andere heel duidelijk een ‘b’, maar daartussen ligt een overgangsgebied waarin het soms als de ene klank en soms als de andere klank wordt gehoord.

Roos of loos

Een bekend voorbeeld van categorische perceptie is het verschil tussen de ‘r’ en de ‘l’: de meeste Aziatische landen kennen dat onderscheid niet, daarom kunnen mensen uit die landen de ‘r’ niet uitspreken. Ze horen het verschil gewoon niet. Het idee hierachter is dat we alleen verschillen horen die betekenisvol zijn in onze taal. In het Nederlands maken we onderscheid tussen de ‘r’ en de ‘l’, een ‘roos’ is namelijk iets anders dan ‘loos’. In China maken ze dit onderscheid niet, dus hoeft je brein niet te leren dat die klanken anders zijn.

McGurk effect:

Een ander voorbeeld waaruit blijkt hoeveel je hersenen bepalen wat je hoort, blijkt heel duidelijk uit het volgende filmpje. Uit al deze voorbeelden kunnen we het volgende concluderen: wij mensen horen wat ons brein denkt te horen!