Hoe houd je rekening met de planeet als je verhuist?

Klimaatverandering ontstaat door de keuzes van miljoenen individuen. Wat betekenen je eigen keuzes dan? Hoe houd je oog voor de planeet terwijl je verhuist, een broodje worst eet, of de wc doortrekt?

8 juli 2022

De rollen schilderstape, pakken plamuur, plastic verfbakjes, blikken RAL9010, tientallen kwasten en de gloednieuwe schuurmachine stuiterden in het karretje op weg naar de auto. Een week geleden sneden mijn vrouw en ik nog braaf zelfs het plastic raampje uit onze brieven. Maar nu kochten we tijdens deze verhuizing genoeg plastic afdekfolie om meerdere olifanten mee in te wikkelen. Goedkope verf, liters schoonmaakmiddel, nieuwe gordijnen: in enkele weken ging er meer spul door heen en stootten wij meer CO₂ uit dan normaal in een heel jaar.

Dying Regime, CC BY 2.0 via Wikimedia Commons

Toch hadden wij het met vrienden meer over de kleur van het laminaat dan over de verspilling die komt kijken bij een verhuizing. Hoe komt het dat onze milieu-impact zo ‘onvertelbaar’ is?

Scale framing

In een invloedrijk boek uit 2015, Ecocriticism on the Edge, legt literair criticus Timothy Clark uit dat wij dankzij klimaatverandering op verschillende schalen moeten denken. Klimaatverandering gaat over onze persoonlijke keuzes op de schaal van de alledaagse werkelijkheid. Maar ook over de planeet op de schaal van miljoenen jaren. Het is moeilijk om deze twee perspectieven tegelijkertijd voor ogen te houden. Hoe houd je het planetaire perspectief vast terwijl je verhuist, een broodje worst eet, of de wc doortrekt?

NASA's Earth Observatory, CC BY 2.0 via Wikimedia Commons

Clark stelt dat we een schaalprobleem hebben en hij spreekt over scale framing. Scale framing houdt in dat iedere schaal (‘scale’) een bepaald kader (‘frame’) met zich mee brengt, waarin bepaalde dingen wel en andere dingen niet zichtbaar zijn. Als je duizend keer inzoomt op een gezellige familiefoto, dan verdwaal je plots walgend in het weelderige woud van het neushaar van je oom. Als de aarde een speldenknop is op een kaart met de schaal van ons sterrenstelsel, dan helpt dat niet om het huis van je vriend in Alkmaar te vinden. Een schaal maakt dus dingen zichtbaar, maar ze filtert andere dingen weg.

Volgens Clark hebben we ook bij klimaatverandering te maken met scale framing. De wereld die we met onze eigen ogen zien is namelijk totaal anders is dan de opwarmende aarde in wetenschappelijke modellen. Over de eerste wereld denken we vaak in korte termijnen vanuit een eerste persoonsperspectief. Wanneer vier ik mijn verjaardag? Welke kleur verf wil ik op de muren? Over de aarde denken we juist in lange termijnen, waarbij het individu zelfs niet zo belangrijk is. Hoe warm is het over honderd jaar als we zo doorgaan? Hoe transformeren we onze infrastructuur over de decennia naar hernieuwbare vormen? Deze schalen werken dus anders.

Scale framing wordt een probleem als we allebei de schalen tegelijkertijd nodig hebben om iets te begrijpen. Zoiets als klimaatverandering ontstaat door de keuzes van miljoenen losse individuen om te vliegen, niet groen te stemmen, vlees te eten, et cetera. Het ontstaat omdat het een collectief probleem is dat zich ontvouwt over tientallen jaren. Klimaatverandering verwijst dus zowel naar een planetaire schaal van de mensheid als geheel als naar een persoonlijke schaal.

Schalen in de bouwmarkt

Bij onze verhuizing wordt het probleem van scale framing concreet. Terwijl ik op een kleine schaal nadenk over manieren om een gezellige woonkamer te maken, voel ik mijn geweten knagen bij alle vervuilende rommel die ik daarvoor koop. Als ik een kastje lak dan ben ik tegelijkertijd een fijne sfeer aan het scheppen en draag ik bij aan problemen op een grotere schaal door de soms niet duurzame productie hiervan.

Cugerbrant, CC BY-SA 4.0, via Wikimedia Commons

Deze grotere schaal zie je dat al een beetje als je in een bouwmarkt bent. Al die honderden toiletpotten, al dat laminaat, al die tuinaarde die in stapels en rijen in de bouwmarkt liggen komen ergens vandaan. Ergens heeft de natuur deze grondstoffen opgehoest. Die vul je vaak niet zomaar weer aan. Maar als je thuis bent verdwijnt deze gedachte weer. Je ziet de milieu-impact niet zo makkelijk als het gezellige roze kastje dat nu in de woonkamer staat.

Terwijl ik een andere keer met een auto vol meuk naar de stort reed, besefte ik echter ook dat ik als persoon niet het probleem ben. De enorme stromen aan materiaal die daar eindigen laten zien dat dit ook een collectief probleem is, waar we allemaal samen deel aan hebben. De oude gordijnen en dat laminaat dat ik weggooi zijn maar een peulenschil vergeleken met de gigantische stapels die er al liggen. Als ik niets meer gebruik of weggooi, dan nog zou er goedkoop hout uit Indonesië gehaald worden, dan is de snelweg even vol, en doet de laaggeprijsde verf het nog steeds beter dan de duurdere duurzame variant. Ik kan, kortom, het probleem ook niet terugbrengen tot mijn persoonlijke keuzes, alhoewel deze er wel aan bijdragen.

Schaaldieren

Wat laat dit alles ons zien? Ik stel voor dat we Timothy Clark’s analyse van scale framing gebruiken om onszelf als ‘schaaldieren’ te zien. We zijn dieren die altijd op verschillende schalen moeten denken, van de alledag tot de schaal van de hele planeet. Maar, als een zeeslak in een schelp, trekken we ons tegelijkertijd graag op één schaal terug. Liever denk ik over onze verhuizing als een belangrijke stap in mijn persoonlijke leven dan als een golf van vervuiling. Toch zijn allebei de perspectieven gedeeltelijk de waarheid. Het is daarom moeilijk om één verhaal te maken van de dingen die we meemaken en doen in de wereld. Maar hoe lastig dit ook is, het is geen verstandige optie om alleen maar op onze veilige schalen te blijven: we steken ook telkens een beetje uit op de planetaire schaal. Wij zijn als zeeslakken die net niet in hun schulp passen. o kijk je toch anders naar een volgend ritje naar de bouwmarkt, het eten van een broodje worst, of bij het doortrekken van de wc.