Groter risico op nieuwe psychose na de overgang voor vrouwen met schizofrenie

Na de overgang lopen vrouwen met schizofrenie een groter risico op een nieuwe psychose. Daar kwamen we achter met hulp van data uit een groot Fins bevolkingsregister.

7 oktober 2022

Er is nog maar weinig bekend over vrouwen met schizofrenie. Tijd voor verandering dus! Samen met mijn collega Bodyl Brand, die een expert is op het gebied van vrouwelijke hormonen en schizofrenie, heb ik hier specifiek onderzoek naar gedaan. We gebruikten hiervoor een groot bevolkingsregister van iedere inwoner uit Finland (meer dan 5 miljoen mensen!). Hoe dit soort bevolkingsonderzoek met zo veel mensen werkt en wat daaruit kwam, leg ik samen met Bodyl graag aan je uit.

Scandinavische landen, zoals Finland, houden al een lange tijd bevolkingsregisters bij. Dat zijn grote databases waar gegevens in staan van nagenoeg iedere inwoner van het land. Deze gegevens omvatten bijvoorbeeld het geslacht bij geboorte, leeftijd, burgerlijke staat en overlijden. Daarnaast zijn er ook verschillende medische registers, die bijvoorbeeld alle ziekenhuisopnames en voorgeschreven medicijnen bijhouden. Met behulp van die registers zagen we welke mensen een diagnose binnen het schizofreniespectrum hadden, wanneer zij werden opgenomen en wanneer zij antipsychotica gebruikten.

Een veelvoorkomend ‘feitje’ is dat ongeveer drie keer zoveel mannen de diagnose schizofrenie krijgen dan vrouwen. Maar klopt dat wel? — Vanaf de leeftijd van 45 worden vrouwen vaker opgenomen in het ziekenhuis voor de behandeling van een teruggekeerde psychose, vergeleken met mannen
Pixabay CC0

Terugval

Antipsychotica beschermen normaal gesproken tegen de terugkeer van een psychose. Toch kan iemand opnieuw meer last krijgen van zijn of haar klachten, bijvoorbeeld als die persoon erg veel stress ervaart of de dosis te laag is. Als de psychotische klachten erg veel toenemen, is soms een opname in een psychiatrische kliniek nodig om deze persoon goed te behandelen.

In dit onderzoek wilden we weten of er verschillen waren tussen mannen en vrouwen in het aantal van deze opnamen, als gevolg van een psychose. Ook waren we benieuwd naar de man-vrouwverschillen in effectiviteit van de verschillende doseringen en soorten antipsychotica. Uit eerdere onderzoeken wisten we namelijk al dat vrouwen soms al aan een lagere dosis genoeg hebben, en dat sommige antipsychotica effectiever zijn bij het ene geslacht dan bij het andere geslacht. We weten ook dat het geslachtshormoon oestrogeen hier misschien een rol bij speelt.

Oestrogeen

Misschien wist je al wel dat oestrogenen voor lichamelijke veranderingen bij vrouwen zorgen. Rond hun 45e levensjaar komen vrouwen in de overgang (de menopauze), en daalt het oestrogeen erg sterk. Die periode duurt meestal een aantal jaar, waarin de hormoonspiegels erg gaan schommelen. Uiteindelijk daalt het oestrogeen erg sterk. Hierdoor stopt de menstruatie en zeggen we dat de menopauze is bereikt. Vrouwen zijn dan niet meer vruchtbaar. Maar… dat is niet het enige gevolg van de overgang. We vermoeden namelijk ook dat oestrogenen in de hersenen beschermend kunnen werken tegen psychoses. Daarom verwachtten wij dat vrouwen na de overgang een groter risico hadden op meer ziekenhuisopnames en dat antipsychotica bij hen minder effectief zijn.

Omdat mannen maar heel weinig oestrogeen hebben en geen overgang doormaken, verwachtten we deze verandering niet bij hen te zien. Om dat te onderzoeken hebben we mannen en vrouwen ook nog verder onderverdeeld in groepen op basis van hun leeftijd.

Overgang

In totaal hadden we gegevens van 30.785 vrouwen en 31.104 mannen met een diagnose in het schizofreniespectrum. Die verhouding is dus bijna gelijk! Verder zagen we dat vanaf de leeftijd van 45, vrouwen vaker werden opgenomen in het ziekenhuis voor de behandeling van een teruggekeerde psychose, vergeleken met mannen. En laat 45 nou ook de gemiddelde leeftijd zijn waarop de overgang begint! De antipsychotica waren minder effectief in het voorkomen van een nieuwe opname bij vrouwen boven de 45, vergeleken met jongere vrouwen of mannen van dezelfde leeftijd. Dat is te zien in het onderstaande plaatje. Deze verminderde effectiviteit bij vrouwen boven de 45 zagen wij ook bij verschillende typen antipsychotica.

Shiral Gangadin en Bodyl Brand voor NEMO Kennislink

In dit onderzoek ontdekten we dus dat antipsychotica minder goed werken in het voorkomen van een opname voor psychose bij vrouwen van boven de 45. Die duidelijke invloed van leeftijd zagen we niet terug bij mannen, aangezien bij hen de medicatie even effectief bleef na hun 45e levensjaar. Wij denken dat dit komt doordat vrouwen rond hun 45e levensjaar de overgang doormaken, waardoor ze dan niet meer profiteren van het voordelige effect van oestrogeen op symptomen en antipsychotica.

Het onderzoek met behulp van zo’n groot bevolkingsregister geeft ons dus meer inzicht in de man-vrouwverschillen in het ziekteverloop van mensen met een schizofreniespectrum-stoornis. Juist door die grote aantallen mensen, kunnen we onderzoek doen naar een specifieke groep mensen die onderbelicht zijn in onderzoek: vrouwen van hogere leeftijd met een schizofreniespectrum-diagnose. We weten nu dat de kwetsbaarheid van vrouwelijke patiënten op hogere leeftijd toeneemt, en dat deze groep dus extra aandacht nodig heeft. Dit betekent bijvoorbeeld dat het mogelijk helpt om deze vrouwen extra in de gaten te houden op het moment dat zij een leeftijd bereiken waarop de overgang vaak plaats vindt. Waar nodig kunnen we dan op tijd de behandeling aanpassen, zodat een opname in de toekomst ook voor deze groep hopelijk minder vaak nodig is.