De veelzijdige wereld van mensenrechten

Mensenrechten gelden voor alle mensen op de wereld. En ze worden steeds belangrijker. Maar wat zijn mensenrechten nu precies, en hoe zitten ze in elkaar? Dat leg ik je uit in deze blog!

7 juni 2023

Er bestaan heel veel verschillende soorten recht: strafrecht, ondernemingsrecht, fiscaal recht, arbeidsrecht, staatsrecht en familierecht. Veel van die rechtstakken hebben met elkaar te maken. Als bedrijven bijvoorbeeld criminele dingen doen, krijg je te maken met zowel het strafrecht als het ondernemingsrecht. Maar als het gaat over mensenrechten: dat recht zie je overal in terug.

Mensenrechten zijn in verschillende categorieën onderverdeeld. Aan de ene kant heb je burgerrechten en politieke rechten, zoals het recht op vrijheid van meningsuiting, het recht op privacy, en het recht om te demonstreren. Hieronder valt ook het recht om niet gediscrimineerd te worden. Staten moeten zich bij burgerrechten en politieke rechten onthouden van bepaalde handelingen die deze rechten schenden, zoals (heb je hier nog een concreet voorbeeld van?). Aan de andere kant heb je economische, sociale en culturele rechten zoals het recht op huisvesting, het recht op onderwijs en het recht op gezondheid. De Staat moet daarbij actief maatregelen nemen om deze rechten te waarborgen. Bijvoorbeeld, het recht op gezondheid vereist dat een Staat een budget opmaakt voor een goed functionerend gezondheidszorgsysteem voor alle burgers.

Eleanor Roosevelt, die een grote rol heeft gespeeld in het schrijven van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, houdt de aangenomen tekst in haar handen.
FDR Presidential Library & Museum, CC BY 2.0 via Wikimedia Commons

Verschillende soorten mensenrechten

Hoewel mensenrechten onderverdeeld worden in categorieën, worden ze de laatste jaren steeds meer allemaal even belangrijk gevonden. Om van jouw burgerrechten en politieke rechten te genieten, zoals het recht op leven, heb je immers ook een goede gezondheid en goed onderwijs nodig. De verschillende soorten mensenrechten zijn daarom steeds meer onlosmakelijk met elkaar verbonden.

Mensenrechten gelden voor alle mensen op de wereld. Je hoeft dus niet aan bepaalde voorwaarden te voldoen om van je mensenrechten te genieten. Mensenrechten vind je terug in verschillende belangrijke documenten, zoals in nationale grondwetten. Daarnaast staan mensenrechten ook in Europees en internationaal recht. Je ziet ze bijvoorbeeld in documenten zoals de Handvest van de Grondrechten van de Europese Unie en Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (van de Verenigde Naties).

Ik mocht zelf vorig jaar stage lopen in de Verenigde Naties in New York. Op die manier zag ik ‘de andere kant’ van het recht. Hoe gaan landen onderhandelen over een tekst zoals de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens? Op welke manier dragen academici en organisaties bij aan het opstellen van belangrijke mensenrechtenverdragen die in de Verenigde Naties worden aangenomen? Door de stage zag ik dat hoewel landen nog steeds een centrale rol spelen in het mensenrechtensysteem, niet-gouvernementele organisaties ook vaak bepalend zijn voor de inhoud van mensenrechtenverdragen, door hun expertise.

Deze ervaring was heel interessant omdat het mij een heel ander beeld gaf van hoe het recht werkt dan wat ik in mijn cursussen heb geleerd. Mensenrechten worden niet enkel geschreven door diplomaten, juristen en rechtsgeleerden. Activisten en niet-gouvernementele organisaties zijn ook belangrijk in dit proces omdat ze elementen toevoegen die anders niet worden aangehaald. Door de stage zag ik ook hoe je multilaterale diplomatie kan inzetten om globale problemen zoals klimaatverandering aan te pakken.

Discriminatie en gelijke behandeling

Het komt soms voor dat individuen, bedrijven, instellingen, of de Staat mensen in een gelijke situatie oneerlijk behandelen wegens persoonlijke kenmerken zoals geslacht, ras, of een beperking. Dit heet discriminatie. Bijvoorbeeld, de Koninklijke Marechaussee controleerde mensen aan de grens van Nederland op basis van hun huidskleur, ook wel bekend als etnisch profileren. In februari 2023 werd de Koninklijke Marechaussee hierdoor veroordeeld voor discriminatie op basis van huidskleur.

Het recht om niet gediscrimineerd te worden, of het recht op gelijke behandeling is een belangrijk onderdeel van mensenrechten. Artikel 1 van de Nederlandse Grondwet bepaalt dat iedereen die zich in Nederland bevindt in gelijke gevallen gelijk moet worden behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.

De EU neemt veel antidiscriminatierichtlijnen aan die omgezet worden in nationale anti-discriminatiewetten in EU-lidstaten zoals Nederland. De EU wordt hierdoor steeds belangrijker voor veel aspecten van het recht op gelijke behandeling. Om die reden focus ik met mijn onderzoek op EU anti-discriminatiewetgeving. Rechters, zowel in Nederland als in een rechtbank zoals het Hof van Justitie van de Europese Unie, moeten zich vaak over heel interessante rechtszaken uitspreken die te maken hebben met het recht om niet gediscrimineerd te worden. In mijn komende blogs vertel ik jullie hier verder over!