De scheidsrechters van de wetenschap

Als wetenschapper wil je onze gezamenlijke kennis over de wereld vergroten. Het is daarom belangrijk jouw onderzoeksresultaten naar buiten te brengen. In mijn vakgebied doe je dat door een artikel over je onderzoek te publiceren in een wetenschappelijk tijdschrift. Hiervoor doorloop je vaak een peer review. Wat houdt dat in, waar is dat goed voor, en hoe vergaat dit proces mij?

10 september 2019

Als semi-nerd vind ik onderzoek doen met computers leuk. Erg leuk. Maar voor kennisproductie zijn spannende experimenten en een paar nieuwsgierige ogen niet voldoende. Het onderzoek wil je natuurlijk ook naar buiten brengen. In de criminologie, psychologie en sociologie¹ is het gebruikelijk jouw bevindingen eerst te delen met andere wetenschappers voordat je deze deelt met het brede publiek. Dit doe je door een artikel over jouw onderzoek te publiceren in een internationaal (Engelstalig) wetenschappelijk tijdschrift. Vaak is een vereiste dat je hiervoor een peer review² doorloopt. In dit proces wordt jouw artikel gekeurd door enkele wetenschappers. Rond je dit proces succesvol af, dan wordt je artikel gepubliceerd.

Als wetenschapper wil je onze gezamenlijke kennis over de wereld vergroten.
Pixabay, Thorsten Frenzel via CC0

Fase 0: schrijven

In een typisch onderzoeksartikel beschrijf je waar je onderzoek naar hebt gedaan en wat we al weten over dat onderwerp. Je vertelt ook hoe je jouw data hebt verzameld en geanalyseerd en wat je hebt gevonden. Aan het eind van het artikel reflecteer je op je eigen onderzoek door iets te zeggen over wat jouw onderzoek mogelijk betekent voor de praktijk of de stand van zaken in de wetenschap. Maar ook wat de beperkingen zijn van je onderzoek.

Fase 1: indienen

Zodra het artikel af is, stuur je het op naar een tijdschrift voor publicatie. Sommige tijdschriften publiceren jouw artikel niet direct, maar sturen het eerst naar een paar andere wetenschappers die jouw artikel onder de loep nemen, oftewel reviewen.

Bij peer reviewed tijdschriften zoekt de editor – degene die inzendingen selecteert voor uitgaven van een tijdschrift – wetenschappers van wie hij of zij denkt dat die jouw artikel goed kunnen beoordelen. Deze wetenschappers zijn vaak vakgenoten, of hebben in ieder geval ook verstand van het onderwerp waar jouw artikel over gaat. Zo wordt mijn artikel over illegale online markten niet plots door een bioloog beoordeeld, maar eerder door een criminoloog die ook cybercrime onderzoekt of bijvoorbeeld een econoom die ook illegale online markten bestudeert.

Overigens is het reviewproces (in mijn vakgebied) meestal compleet anoniem³: Ik weet niet wie mijn artikel beoordeelt, en de reviewers weten niet dat ik het artikel heb geschreven. Dit moet vriendjespolitiek voorkomen en ervoor zorgen dat wetenschappers elkaar niet in de haren vliegen op het eerstvolgende congres na een negatieve beoordeling.

Fase 2: beoordeling afwachten

De taak van reviewers is beoordelen of het artikel goed genoeg is voor publicatie. Zij kijken bijvoorbeeld of ik geschikte methoden heb gebruikt voor mijn dataverzameling en analyses. Ze beoordelen ook of ik geen gekke conclusies trek en of het onderzoek überhaupt wel interessant genoeg is voor publicatie. Zij voeren dus in feite een kwaliteitscontrole uit en waken daarmee ook voor het niveau van het tijdschrift.

Het eindoordeel van reviewers kan in grofweg drie categorieën vallen: (1) directe acceptatie, (2) aanpassingen doorvoeren, (3) directe afwijzing. Ik heb zelf nog niet veel artikelen geschreven, maar mijn meer ervaren collega’s zeggen dat directe acceptatie bijna nooit voorkomt omdat reviewers vaak wel iets aan te merken hebben. Een directe afwijzing komt vaker voor bij tijdschriften met een hoge reputatie. Uiteindelijk koppelen de reviewers hun oordeel terug naar de editor, die het vervolgens weer terugkoppelt naar mij.

Terug naar fase 0

Onlangs kreeg ik van de editor een berichtje dat mijn ingezonden artikel de status ‘Revise and resubmit’ heeft gekregen: aanpassen en opnieuw indienen. En dat is half goed nieuws, want mijn inzending is dus niet direct afgewezen.

De reviewers verzochten mij om, onder andere, de introductie wat te herschrijven en aanbevelingen te doen voor het beleid van overheden of bedrijven op basis van mijn bevindingen. Het artikel wordt daardoor interessanter voor mensen die buiten het wereldje van de wetenschap werken.

Mijn aangepaste versie heb ik inmiddels opnieuw ingediend. Als de editor het dit keer accepteert, dan is publicatie een feit en kan ik jullie uitgebreid vertellen over hoe gelekte accountgegevens op het internet worden verspreid. Wordt het niet geaccepteerd, dan zal dat verhaal nog even moeten wachten. Er komt dan misschien een tweede reviewronde of ik moet het verder aanpassen en mogelijk bij een ander tijdschrift indienen. Dit verhaal krijgt dus nog een staartje.

¹ In veel andere wetenschapsgebieden is dit ook de standaard, maar ik kan hier niet voor álle wetenschapsgebieden spreken.

² In het Nederlands heet dit ‘collegiale toetsing’.

³ Superanoniem is het reviewproces ook alweer niet. Als bijvoorbeeld maar een handjevol mensen in de wereld onderzoek doet naar een heel specifiek onderwerp en in het artikel staat dat data is verzameld in land X, dan kan je soms wel raden wie het artikel heeft geschreven.