Baanbrekende ontdekkingen in kankeronderzoek

De Nobelprijs is de meest prestigieuze onderscheiding die je kunt ontvangen voor je wetenschappelijke werk. Tijdens mijn onderzoeksperiode in Stockholm kreeg ik de kans om de Nobelprijslezing voor de geneeskunde bij te wonen. Een inkijkje in het leven en het werk van Tasuku Honjo en James Allison, Nobelprijswinnaars voor de geneeskunde 2018.

3 september 2019

Ieder jaar wordt de Nobelprijs uitgereikt aan onderzoekers die baanbrekende bijdragen hebben geleverd aan een bepaald vakgebied (fysiologie/geneeskunde, natuurkunde, scheikunde, literatuur, economie en vrede). Omdat de Nobelprijs uitgereikt wordt in Stockholm, en ik juist in die periode een half jaar onderzoek deed aan het Karolinska Institute in Stockholm, was dit een buitengewoon mooie kans om daar bij te zijn! Elke Nobelprijswinnaar houdt namelijk een lezing over zijn of haar onderzoek. De zaal waar de lezing plaatsvond was zelfs op steenworp afstand van mijn werkplek!

Ik bij de Nobelprijslezing
Edouard Fu voor NEMO Kennislink

Ons eigen immuunsysteem in de strijd tegen kanker

De Nobelprijs voor de Geneeskunde werd dit jaar uitgereikt aan Dr. James Allison (Verenigde Staten) en Dr. Tasuku Honjo (Japan). Zij hebben onderzoek gedaan naar hoe je ons eigen immuunsysteem kan gebruiken om kanker te bestrijden. Door hun baanbrekende ontdekkingen zijn er nu verschillende medicijnen op de markt – zogeheten immunotherapie – die dokters gebruiken om bepaalde soorten kanker te behandelen, zoals uitgezaaide huidkanker. Deze medicijnen stimuleren onze eigen afweercellen om de kanker te vernietigen. Kankercellen zetten een soort rem op ons immuunsysteem, maar deze medicijnen halen die rem er weer af, zodat je immuunsysteem de foute cellen weer kan aanvallen.

Een tjokvolle zaal

De toegang tot de lezingen was gratis en de belangstelling was dan ook groot. De Aula Medica, een gigantische ruimte waar wel 1000 mensen inpassen, was tot de nok toe gevuld met nieuwsgierige mensen, wetenschappers en journalisten. De twee winnaars werden onthaald als rocksterren, inclusief rode loper en gretige pers die live verslag uitbracht. Na een warm welkomstwoord volgden twee zeer inspirerende lezingen door Dr. Allison en Dr. Honjo, over hun levensloop, over hun onderzoek en over hun ontdekkingen.

De mens achter de Nobelprijs

James Allison is een geboren Texaan die al vanaf jonge leeftijd bezig was met zijn scheikundeset en het ontleden van kikkers. Was hij geen immunoloog geworden, dan wellicht musicus – Allison is een fervent harmonicaspeler. Het had ook niet heel veel gescheeld of hij had zijn middelbare schooldiploma niet behaald. Zijn biologieleraar wilde namelijk niet de evolutietheorie van Darwin uitleggen en voor Allison was “biologie zonder Darwin zoals natuurkunde zonder Newton”. Hij weigerde daarom de biologielessen bij te wonen. Gelukkig is het uiteindelijk helemaal goed gekomen.

Allison vertelde in zijn lezing over zijn werk in het lab en over de experimenten die aantoonden dat er een rem op het immuunsysteem zit (een molecuul genaamd CTLA-4). Hij vertelde over zijn ingeving dat wellicht het weghalen van die rem op het immuunsysteem dé oplossing zou zijn om kanker te bestrijden. Hij nam ons mee naar zijn eerste proeven op muizen waarbij tumoren als sneeuw voor de zon verdwenen na het toedienen van de immunotherapie. En vervolgens vertelde hij over de eerste experimenten op mensen met uitgezaaide huidkanker die ook fantastische resultaten lieten zien: een van de patiënten leeft na tien jaar nog steeds! Tot slot blikte hij vooruit op nieuwe inzichten en kansen om kanker te bestrijden. We zijn er nog lang niet, maar deze innovatieve behandelingen geven ons hoop.

Nobelprijswinnaars geneeskunde 2018
Edouard Fu voor NEMO Kennislink

Baanbrekende ontdekkingen

Toen kwam de lezing van Tasuku Honjo. Een man die veel van muziek, schilderen en golf houdt. Maar bovenal een man met veel humor, die geregeld de hele zaal liet lachen. Hij werd geboren in Kyoto tijdens de Tweede Wereldoorlog en stelde als kind al moeilijke vragen in de klas. In eerste instantie wilde hij astronomie gaan studeren, maar hij veranderde zijn plannen naar geneeskunde toen hij een inspirerend verhaal las over Hideyo Noguchi, een Japanse bacterioloog die ontdekte door welke bacterie syfilis wordt veroorzaakt. In tegenstelling tot Allison, ging Honjo in zijn lezing veel meer in op zijn eigen leven.

Hij nam ons mee naar zijn jeugd waarin hij gefascineerd was door de astronomie, zijn promotieonderzoek, en de mentoren die hem in zijn vroege carrière inspireerden. Hij vertelde over de grootste mysteries in de immunologie. Maar ook over de baanbrekende ontdekkingen die stap voor stap ontrafelden hoe ons complexe immuunsysteem nou precies werkt, en over de eerste pogingen in 1970 om kanker te bestrijden met immunotherapie die helaas allemaal mislukten. En hij nam ons mee naar zijn experimenten die aantoonden dat er nog een andere rem op ons immuunsysteem zit (PD-1), dat voorkomt dat de tumor wordt aangevallen. Ook Dr. Honjo sloot af met een blik op de toekomst. Hij zag voor zich dat in 2030 kanker een chronische ziekte is, net zoals we van AIDS een chronische ziekte hebben gemaakt.

Waarom doen we wetenschap?

Een onvergetelijke belevenis die mij veel inspiratie heeft gegeven! Het doel van medisch onderzoek werd zeer mooi verwoord door Ole Petter Otterson tijdens zijn welkomsttoespraak:

“Research is a way of quenching our thirst for knowledge, testing our own limits and having an outlet for our creativity and competitive spirit. Within medicine, the ultimate goal is to achieve scientific breakthroughs that change our views of human health, disease and normal life processes.”

Je kunt hier meer lezen over de ontdekking van Dr. Allison en Dr. Honjo