Vakgebieden

De astronomie of sterrenkunde houdt zich bezig met verschijnselen buiten de atmosfeer van de aarde, van ons eigen zonnestelsel tot sterrenstelsels in het diepst van het heelal. Nederland speelt een belangrijke rol binnen het internationale astronomisch onderzoek. Dat onderzoek richt zich op de levenscyclus van sterren en sterrenstelsels, de geschiedenis en evolutie van het heelal en exoplaneten.

Biologie bestudeert het leven, van molecuul tot ecosysteem tot biosfeer. Centrale thema's binnen de biologie zijn dat genen de basis vormen van erfelijkheid, de cel de basale bouwsteen van het leven is, en evolutie de drijvende kracht is achter het ontstaan van nieuwe soorten. Om te overleven hebben organismen energie nodig en een constant intern milieu.

Biotechnologie is een verzamelnaam voor technieken waarbij organismen zoals planten, dieren, schimmels en bacteriën worden gebruikt voor de ontwikkeling van nieuwe stoffen, voeding en medicijnen. Deze levende organismen worden doorgaans genetisch wat veranderd om ze voor de mens bruikbaarder te maken. Zo kunnen genetisch aangepaste micro-organismen helpen bij de voedselbereiding en -productie en zijn gemodificeerde gewassen beter beschermd tegen plaaginsecten. Ook menselijke cellen kunnen worden aangepast zoals bij gentherapie, waarbij een kapot gen van een patiënt vervangen wordt door een gezonde versie. In Nederland richt onderzoek zich op het verbeteren van landbouwgewassen door middel van genetische modificatie, het optimaliseren van algen voor energievoorziening en stamcelonderzoek voor medische toepassingen. Kennislink schrijft over de volle breedte van de biotechnologie: over mens en gezondheid, industrie en milieu, landbouw en voeding en de ethische discussies die dit onderzoek soms oproept.

Onder de cultuurwetenschappen vallen de wetenschappen die bepaalde facetten van de cultuur bestuderen. Hieronder vallen (kunst)geschiedenis, cultureel erfgoed, film- en theaterwetenschappen, literatuurwetenschappen en filosofie. Een overlap met de Geesteswetenschappen dus, maar op NEMO Kennislink schrijft ook de redacteur Maatschappijwetenschappen over cultuuruitingen, waaronder die van niet-westerse culturen in onze maatschappij.

De studie economie is onderdeel van de sociale wetenschappen en onderzoekt het gedrag van bedrijven en consumenten. Binnen Nederland wordt voornamelijk onderzoek gedaan naar de binnenlandse economische groei, consumentengedrag en werkgelegenheid. De Nederlandse overheid streeft hierbij naar een duurzame economie met aandacht voor natuur en leefomgeving.

Filosofie is te omschrijven als het 'denken over denken'. Filosofen proberen door te denken en te redeneren zowel fundamentele filosofische problemen te formuleren als oplossingen te bedenken. Nederlandse filosofen zijn te vinden in alle deelgebieden van de filosofie. Op NEMO Kennislink besteden we vooral aandacht aan filosofie wanneer het praktische toepassingen kent of wanneer het een link heeft met andere vakgebieden op onze site.

Geesteswetenschappen is een verzamelnaam voor de wetenschappen die de 'geestesproducten' van de mens bestuderen. Uiteenlopende vakgebieden zoals (kunst)geschiedenis, archeologie, filosofie, taalwetenschap en religiestudies vallen hieronder. Geesteswetenschappen leren ons kritisch nadenken. NEMO Kennislink wil haar lezers niet alleen maar kennis voorschotelen, maar zwengelt ook graag de discussie aan.

De geneeskunde houdt zich bezig met het functioneren van het menselijk lichaam. Hoe werkt een gezond lichaam? Wat gaat er fout bij een ziekte of afwijking? En wat kunnen we doen om het lichaam in de gezonde toestand te herstellen, symptomen te verzachten of het verloop van een ziekte te remmen? Het ontwikkelt daartoe nieuwe medicijnen en behandelmethoden, en adviezen over hoe ons lichaam gezond te houden. Het onderzoek in Nederland richt zich veelal op ouderdomsziekten zoals kanker, hart- en vaatziekten en dementie. Welke (genetische) veranderingen spelen een rol bij het ontstaan van ouderdomsziekten? En kunnen we deze veranderingen terugdraaien of voorkomen? Een ander belangrijk onderwerp binnen de geneeskunde zijn infectieziekten en de werking van ons afweersysteem. Wat spookt een ziekteverwekker precies uit in ons lichaam en hoe kunnen we dat beïnvloeden? Verder worden in Nederland nieuwe medische technieken en apparatuur ontwikkeld. Kennislink schrijft over nieuwe medische inzichten, de toekomst van geneeskunde door onder andere stamceltechnologie en gepersonaliseerde behandelmethoden en de ethische vragen waar wetenschappers en behandelaars mee te maken krijgen.

De aardwetenschappen gaan over de vorming, de geschiedenis en de opbouw van de planeet aarde, en over de wisselwerking van alle processen die het systeem aarde draaiende houden. Waar vind je olie, gas en zoet water? Waar is de kans op een aardbeving het grootst? Hoe zag de aarde er 60 miljoen jaar geleden uit? Tegen welke waterstanden moeten onze rivierdijken bestand zijn? Het is zomaar een greep uit de vragen waar de aardwetenschappers zich mee bezig houden. De aardwetenschappen maken gebruik van alle natuurwetenschappen - zoals bijvoorbeeld fysica om de diepe aarde zichtbaar te maken, en chemie om de herkomst en ouderdom van gesteenten te bepalen. Kennislink bericht over alle aspecten van de geowetenschappen van paleontologie (over het oerleven) tot klimaatwetenschappen, van hydrologie (over het water op aarde) tot seismologie.

De geschiedwetenschappen houden zich bezig met de bestudering van gebeurtenissen, ontwikkelingen, culturen en volken uit het verleden. NEMO Kennislink schrijft over de volle breedte van de geschiedwetenschap, dus van de oudheid tot de moderne tijd. We volgen daarvoor het onderzoek van – met name Nederlandse – historici, en geven historische achtergronden bij actuele ontwikkelingen.

Rekenkracht en geheugenruimte zijn inmiddels spotgoedkoop geworden, waardoor de informatica tegenwoordig een sleutelrol speelt bij heel veel wat mensen doen. Er zijn nu snelle ontwikkelingen gaande op het gebied van onder meer cryptografie, cybersecurity en big data, onderwerpen die regelmatig voorpaginanieuws zijn. Bij NEMO Kennislink volgen we deze ontwikkelingen op de voet, en geven er duiding en achtergrond aan.

Hoe snel zal de aarde deze eeuw opwarmen? Wat doet dat met ons en de natuur? Kernvragen uit de klimaatwetenschap, die telkens weer tot heftige discussie leiden. Dat de broeikasgassen die wij uitstoten de aarde opwarmen staat vast, maar er is nog veel onderzoek nodig om beter te voorspellen wat de effecten zullen zijn. NEMO Kennislink zet zaken in perspectief, en houdt de ogen open voor nuances in het klimaatdebat.

De studie houdt zich bezig met allerlei maatschappelijke processen als economie, politicologie, rechtsgeleerdheid en de sociale samenleving. De opbouw en het functioneren van de maatschappij staat op de voorgrond. Binnen Nederland wordt onder andere onderzoek gedaan naar het strafrechtelijk systeem, criminaliteit, de multiculturele samenleving en ontwikkelingen binnen de EU.

Binnen de nanotechnologie worden technieken ontwikkelen waarmee deeltjes kleiner dan 100 nanometer (ongeveer een duizendste van de dikte van een haar) kunnen worden gemaakt, veranderd en gebruikt voor materiaaltoepassingen, voeding, elektronica en geneesmiddelen. In Nederland wordt er onder andere onderzoek gedaan naar nanomachientjes, de superdunne halfgeleider grafeen, grote biomoleculen zoals DNA en de interacties van nanodeeltjes met hun omgeving. NEMO Kennislink schrijft over de ontwikkeling van zonnecellen, batterijtechnologie, micro-elektronica, het imiteren van complexe levende systemen en de risico's van nanodeeltjes.

De natuurkunde houdt zich bezig met fundamentele krachten, elementaire deeltjes en straling. Het beschrijft en onderzoekt fenomenen als licht, warmte, geluid, magnetisme, elektriciteit, bewegingen en faseovergangen. Zonder fundamenteel natuurkundig onderzoek hadden we geen computer gehad, geen mobiele telefoon en geen internet. Nederland speelt een belangrijke rol in het onderzoek, getuige de acht Nederlandse Nobelprijzen voor de Natuurkunde.

Hoe regelt ons brein 'wie we zijn'? Hoe leiden de elektrochemische signalen die hersencellen naar elkaar sturen tot gedrag? Met welke neurotransmitters en hormonen geven hersengebieden elkaar en de rest van het lichaam bevelen? En hoe verschillen menselijke hersenen hierin van die van andere dieren? In Nederland wordt veel onderzoek gedaan naar hogere mentale processen, zoals waarneming, aandacht, motivatie, cognitieve controle en bewustzijn. Ook wordt de verwerking van taal in de hersenen intensief bestudeerd, net als de functie van slaap, de werking van het geheugen, of hoe stress en emoties ontstaan in het brein. Hersenwetenschappers onderzoeken dit bijvoorbeeld met hersenscantechnieken, die zowel de structuur als de activiteit en de verbindingen van hersencellen kunnen meten. Kennislink schrijft over alle typen ontwikkelingen binnen de neurowetenschappen, maar belicht ook de raakvlakken met andere disciplines zoals de biologie, psychiatrie, psychologie en filosofie. Een neurobiologisch vraagstuk staat namelijk bijna nooit op zichzelf. Juist het bespreken van deze raakvlakken laat zien waarom het menselijk brein het meest ingewikkelde en gelaagde systeem is dat we kennen, en nog lang niet is doorgrond.

De psychologie is een wetenschap die de geest en het gedrag van mensen bestudeert. Het gaat daarbij niet enkel om wat mensen doen, maar ook wat ze voelen, denken en hoe mensen beslissingen nemen. Aan de hand van verschillende methoden, zoals observatie en en experimenten, onderzoekt de psychologische wetenschap dingen als leren en geheugen, sensatie en perceptie, motivatie en emotie, denken en taal, persoonlijkheid en sociaal gedrag, intelligentie, ontwikkeling van kinderen, mentale ziektes en nog veel meer. Psychologie is een brede discipline, onderverdeeld in meerdere vakgebieden. Zo is er de de sociale psychologie, die bestudeert hoe mensen zich in groepen gedragen. Of de neuropsychologie, die zich vooral bezighoudt met stoornissen in hersenfuncties en de invloed hiervan op menselijk gedrag.

Veel van onze dagelijkse producten zijn ontwikkeld door scheikundigen. Maar naast het verbeteren van producten, ontdekken ze ook nieuwe stoffen en processen. Hiermee proberen ze oplossingen te vinden voor voedseltekorten, nieuwe vormen van duurzame energie en alternatieve grondstoffen. NEMO Kennislink volgt deze ontwikkelingen op de voet en brengt in kaart hoe deze ontdekkingen ons in de toekomst gaan helpen.

De sociale wetenschappen bestudeert de relaties tussen de mens en zijn sociale omgeving. De studie houdt zich bezig met het functioneren van de menselijke maatschappij en de onderlinge verhoudingen tussen individuen. Hierdoor hopen we meer inzicht te krijgen in hoe de maatschappij in elkaar zit. Nederland is belangrijk in het onderzoek naar nieuwe ontwikkelingen op maatschappelijk gebied van onder meer antropologie, pedagogiek en technologie en maatschappij. Binnen Kennislink worden sociaalwetenschappelijke inzichten gegeven op het gebied van politiek, het onderwijs of de multimedia. De vraag hoe deze ontwikkelingen kunnen doorwerken in jouw dagelijks leven of dat van jouw medemens is daarbij een belangrijke leidraad.

De taalwetenschap, taalkunde of linguïstiek houdt zich bezig met de structuur van klanken, woorden en zinnen en de manier waarop taal verwerkt en gebruikt wordt. De taalwetenschap is een populair onderzoeksterrein over de hele wereld, maar zeker ook in Nederland. Nederland heeft het grootste aantal taalkundigen per hoofd van de bevolking en de Nederlandse taalwetenschap staat internationaal in hoog aanzien. De structuur van talen wordt vooral bestudeerd in relatie tot andere talen, om zo de universele eigenschappen van talen vast te kunnen stellen. Daarnaast wordt onderzocht hoe taal verwerkt wordt in de hersenen, en hoe taal gebruikt wordt in het dagelijks leven. Psychologische en sociale factoren spelen in dit laatste type onderzoek een belangrijke rol. Het toegepaste onderzoek ten slotte, houdt zich vooral bezig met de manier waarop computers taal kunnen leren begrijpen en produceren. Taal- en spraaktechnologie (TST) is het algemene woord voor allerlei technieken waarmee de computer communiceert met zijn gebruiker door middel van menselijke taal. Kennislink schrijft over de volle breedte van de taalwetenschap.

Techniek draait om uitvindingen, gereedschappen en andere objecten die door de mens gemaakt zijn. Veel van wat we dagelijks gebruiken ís techniek. Van de mobiele telefoon tot onze voedselproductie. Techniek is verbonden met veel andere vakgebieden, zoals natuurkunde, scheikunde en geowetenschappen, maar ook de medische wereld en biologie. NEMO Kennislink schrijft over alle aspecten van techniek, en over hoe het ons leven verandert.

Wiskunde omvat véél meer dan de wiskunde die je op school leert. Geen enkel wetenschapsgebied kan nog vooruit zonder wiskunde in de gereedschapskist. En alles wat ten grondslag ligt aan computers, big data en cybersecurity is eigenlijk toegepaste wiskunde. Op NEMO Kennislink laten we zien wat er nieuw en spannend is in de wiskunde, en wat dat betekent voor de samenleving.