Sterren heb je in alle soorten en maten: van piepkleine zwakke bruine dwergsterren tot enorm heldere kortlevende superreuzen. Het is daarom niet zo verbazingwekkend dat ook zwarte gaten, de overblijfselen van grote sterren die aan een explosief einde zijn gekomen, in een breed spectrum voorkomen. De kleinste zwarte gaten die we kennen zijn maar een paar kilometer groot. Deze stellaire zwarte gaten zijn ontstaan toen een ster die enkele malen zo zwaar is als onze zon via een supernova-explosie ineen is gestort. Ze vallen in het niet bij de ontzagwekkende reuzengaten die in de centra van sterrenstelsels voorkomen. Toch kunnen ook deze kleine, onbeduidende zwarte gaatjes voor grote verrassingen zorgen.
Gas en deeltjes
Op twaalf miljoen lichtjaar van de aarde bevindt zich het spiraalsterrenstelsel NGC 7793. Het is geen erg opvallend sterrenstelsel, behalve dan dat we het geluk hadden om er in 2008 een heldere supernova-explosie waar te nemen. Maar in de buitenwijken van het spiraalstelsel bevindt zich een klein zwart gat dat zich wel heel eigenaardig gedraagt. Zwarte gaten slokken materie uit hun buurt op en stoten daarbij energie uit in bundels op hun polen, zogenaamde jets. Een groot deel daarvan gaat in de vorm van röntgenstraling, maar bij dit zwarte gat bestaan de jets voornamelijk uit supersnelle elementaire deeltjes. Die deeltjes klappen op het interstellaire stof in de buurt en verhitten het, zodat er in de buurt van het zwarte gat een gigantische bel van verhit gas ontstaat.
De opzwellende bel bestaat uit verhit gas en snelle deeltjes. Hij dijt uit met meer dan een miljoen kilometer per uur, en is meer dan duizend lichtjaar groot. “De lengte van de jets in NGC 7793 is verbazingwekkend, als je de bescheiden omvang van het zwarte gat dat hen uitstoot in aanmerking neemt,” aldus Robert Soria, één van de onderzoekers die de gasbel ontdekten. “Als je het zwarte gat zou terugschalen naar de grootte van een voetbal, zou elke jet zich uitstrekken van de aarde tot voorbij de baan van Pluto.”
Verstopte zwarte gaten
De ontdekking werd gedaan door metingen van de Europese Very Large Telescope in Chili te combineren met de observaties van NASA’s röntgensatelliet Chandra. Tot nu toe werd aangenomen dat kleine zwarte gaten veel minder actief zijn dan grote, maar deze ontdekking laat zien dat kleine zwarte gaten minstens net zo interessant zijn als grote. Ze zijn alleen minder makkelijk te lokaliseren, waardoor ze zich tot nu toe verstopt wisten te houden. Het zwarte gat in NGC 7793 is volgens de nieuwe berekeningen al 200.000 jaar actief en zal zijn uitdijende gasbel nog eeuwenlang van nieuwe vulling blijven voorzien.
Het laatste nieuws over zwarte gaten op Kennislink:
Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/zwart-gat/zwarte-gaten/index.atom?m=of", “max”=>"5", “detail”=>"normaal"}