Je leest:

Zwart gat blaast bel in Melkweg

Zwart gat blaast bel in Melkweg

Auteur: | 11 augustus 2005

Een team astronomen heeft een enorme ‘bel’ ontdekt in het gas rond een zwart gat dat zich in ons melkwegstelsel bevindt. De ontdekking betekent dat wetenschappers decennialang ernstig hebben onderschat hoeveel energie zwarte gaten weer terugpompen in het heelal; zij slokken dus niet alleen materie op uit hun omgeving.

De bel werd ontdekt in radiowaarnemingen met de ‘Westerbork Synthese Radio Telescoop’ (WSRT) van ASTRON. De waarnemingen richtten zich op de bekende röntgendubbelster Cygnus X-1, waarvan bekend is dat zich daar een zwart gat bevindt. De bel werd daarna eveneens aangetroffen in optische waarnemingen van de Engels-Nederlandse 2,5 m Isaac Newton-telescoop op de Canarische Eilanden.

Radiobeeld van de bel gemaakt met de Westerbork Synthese Radio Telescoop.

De bel heeft een diameter van ongeveer 10 lichtjaar en dijt naar voorspelling uit met een snelheid van ongeveer 100 km/sec. Het lijkt erop dat de bel gevormd is over een periode van één miljoen jaar door een krachtige stroom energie en materie (een ‘jet’) die afkomstig is uit het zwarte gat. Jets van energie en deeltjes die nagenoeg met de snelheid van het licht naar buiten stromen zijn op zich een normaal verschijnsel bij de reusachtige zwarte gaten die zich in het hart van melkwegstelsels bevinden.

Optische waarneming met de Isaac Newton-telescoop; ter vergelijking zijn de WSRT-waarnemingen als witte contouren in de opname geplot.

“We wisten al dat de reusachtige zwarte gaten in het centrum van andere melkwegstelsels enorme hoeveelheden energie produceren, maar deze vondst bewijst dat iets dergelijks ook plaatsvindt bij de veel kleinere zwarte gaten in onze eigen achtertuin,” aldus Elena Gallo van de Universiteit van Amsterdam, hoofdauteur van de wetenschappelijke publicatie in Nature: “Zelfs nadat een ster is gestorven en een zwart gat is geworden, blijkt deze zijn omgeving via compleet andere mechanismen van energie te kunnen voorzien: een opmerkelijk feit.”

De nieuwe gedetailleerde radiowaarnemingen van het zwarte gat Cygnus X-1 laten een ring van radiostraling zien rond een bel: het resultaat van de hevige interactie van de jet met het ijle gas van het interstellaire medium dat Cygnus X-1 omgeeft.

Detail van de bel met een schets van het sterrenkundige model.

De jet die de bel heeft gemaakt, heeft naar schatting meer dan 100.000 maal de hoeveelheid energie die de zon uitstraalt. Desondanks is deze ongelofelijke energiestroom alleen indirect zichtbaar door zijn invloed op het gas dat het zwarte gat omgeeft.

“Het belang van dit resultaat is dat nu blijkt dat zwarte gaten zoals Cygnus X1, waarvan alleen al in ons melkwegstelsel waarschijnlijk miljoenen voorkomen, niet alle materie en energie vanuit hun omgeving opslokken, maar ook een aanzienlijk deel hiervan in de ruimte terugslingeren,” aldus prof. Rob Fender van de Universiteit van Southampton, co-auteur van de publicatie.

Co-auteur dr. Christian Kaiser, eveneens verbonden aan de Universiteit van Southampton, merkt op: “We wisten van het bestaan van jets uit zwarte gaten en verwachtten enige interactie tussen de energie van de jet en het gas in ons melkwegstelsel te ontdekken, maar de omvang en de hoeveelheid energie in deze bel komt als een verrassing.”

Co-auteurs dr. Tom Oosterloo en dr. Raffaella Morganti, beiden astronoom bij ASTRON in Dwingeloo, onderstrepen “dat de ontdekking van de radio-emissie van de bel juist mogelijk werd door de verhoogde gevoeligheid en scherpere beeldkwaliteit van de recentelijk verbeterde WSRT.”

Zie ook:

Dit artikel is een publicatie van Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA).
© Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), alle rechten voorbehouden
Dit artikel publiceerde NEMO Kennislink op 11 augustus 2005
NEMO Kennislink nieuwsbrief
Ontvang elke week onze nieuwsbrief met het laatste nieuws uit de wetenschap.