Sommige regeringen zijn enthousiaste welvaartsstaat hervormers. Andere regeringen houden het liever bij het oude. Het proefschrift van Barbara Vis verklaart waarom de ene regering wél en de andere níet hervormt. Een kabinet, van welke politieke kleur dan ook, voert alleen hervormingen door als het in een verliespositie terecht komt. Een verslechterende economie is een noodzakelijke voorwaarde voor impopulaire hervormingen.
Een welvaartsstaat is een sociaal systeem waarin de staat verantwoordelijkheid neemt voor het welzijn van haar burgers. Dit houdt in dat de staat zich actief bemoeit met zaken als gezondheidszorg, onderwijs, werkgelegenheid en sociale voorzieningen.
Hervormingen zijn niet populair
Hervormingen zijn niet populair onder de bevolking. Denk maar aan de ophef rond de invoering van het nieuwe ziektekostenverzekeringsstelsel of de fiscalisering van de AOW. Toch kunnen hervormingen nodig zijn. In een tijd van vergrijzing, globalisering en de idealen van de vrije markt, vinden politici vaak dat de bestaande Europese sociale stelsels niet meer voldoen.
Regeringen die hervormingen doorvoeren, lopen het risico om de volgende verkiezingen te verliezen. ‘Het electorale risico dat verbonden is aan impopulaire hervormingen wordt door de meeste onderzoekers onderschat,’ stelt Vis. Vaak heeft een impopulaire maatregel weinig effect: het korten van uitkeringen leidt bijvoorbeeld lang niet altijd tot een lagere werkloosheid. Maar zelfs als dat wel zo is, straffen kiezers eerder dan dat zij belonen. In het stemhokje herinneren mensen zich de ophef rond het korten van uitkeringen. Dat het de regering gelukt is de werkloosheid te verlagen, is dan minder belangrijk. Hervormen is dus riskant.
Een hervormingskabinet neemt het risico om bij de volgende verkiezingen flink wat stemmen te verliezen. Dit kan de regering voorkomen door te benadrukken dat de kiezer zich in een ‘verliespositie’ bevond en dat zij er juist alles aan heeft gedaan om de schade te beperken.
Het vooruitzicht van verlies
Of een regering durft te hervormen, is afhankelijk van de situatie waarin de regering zich bevindt. Zij moeten er slecht voor staan. ‘Alleen wanneer regeringen geconfronteerd worden met verliezen, in het bijzonder met een verslechterende sociaal-economische situatie, zijn zij bereid het electorale risico van impopulaire hervormingen te accepteren in een desperate poging wat van de verliezen terug te winnen,’ concludeert Vis in haar proefschrift.
Een verslechterende sociaal-economische situatie (zoals meer werklozen, meer WAO-ers en minder belastinginkomsten) is een noodzakelijke voorwaarde. Maar alleen een slechte economie is niet genoeg: er is meer nodig. Een regering moet namelijk ook worden geconfronteerd met een verslechterende politieke positie óf een regering moet rechts zijn. Een linkse regering zal dus pas gaan hervormen als er sprake is van een verslechterende economie én een dalende populariteit. Rechtse regeringen hebben hervormingen vaak hoog op de politieke agenda, maar ook zij durven zich er pas aan te branden als het slecht gaat met het land.
Barbara Vis onderzocht de hervormingsactiviteiten van Britse, Deense, Duitse en Nederlandse regeringen tussen 1979 en 2005.
De regering als mens
Bijzonder aan het onderzoek van Vis is dat zij politieke besluitvorming onderzocht met behulp van een theorie uit de psychologie: de prospect theorie. Volgens deze theorie passen mensen hun gedrag aan aan de situatie (van winst of verlies) waarin ze zich bevinden. ‘Als mensen geconfronteerd worden met verliezen zijn ze bereid flinke risico’s te nemen om dit verlies teniet te doen of te compenseren. Als ze geconfronteerd worden met winsten, daarentegen, schuwen ze risico,’ schrijft Barbara Vis in het Kennislinkartikel “Bos I: Een hervormingskabinet?”. Regeringen blijken zich op het gebied van hervormingen net zo te gedragen als mensen.
Barbara Vis promoveerde op 13 maart aan de Vrije Universiteit Amsterdam, waar zij ook als universitair docent politicologie werkt. Haar proefschrift heet ‘Biting the Bullet or Steering Clear? Politics of (Not-) Unpopular Welfare State Reform in Advanced Capitalist Democracies.’
Lees hier de Kennislinkartikelen van Barbara Vis:
- Bos I: Een hervormingskabinet? (Kennislinkartikel)
- Verdwijnt de welvaartsstaat? (Kennislinkartikel)