Ook in Nederland zie je ze steeds vaker: De vrouwen in hun alles verhullende niqaabs, de mannen met hun lange zwarte baarden en korte broekspijpen. Het salafisme, dat gebaseerd is op het puriteinse wahabisme uit Saudi Arabië, is de stroming waartoe ook Osama Bin Laden en de leden van de Hofstadgroep behoren. Maar gewelddadige ‘jihadi’ salafisten vormen slechts een minderheid binnen een veel grotere beweging, die zich in een groeiende populariteit mag verheugen onder islamitische jongeren.

Houvast

De stroming manifesteert zich op zoveel verschillende plaatsen in de wereld dat sommige onderzoekers zich afvragen of je nog wel kan spreken van één beweging. Bernard Haykel van de universiteit van Princeton vindt van wel. “Het salafisme heeft een duidelijke theologische visie. Salafi’s willen terug naar de levenswijze van de eerste generaties moslims. Ze geloven in een letterlijke, eenduidige interpretatie van de Koran. Het is een heel krachtig verhaal dat geworteld is in een oude traditie en dat grote aantrekkingskracht heeft op islamitische jongeren wereldwijd.” De Noorse onderzoeker Thomas Hegghammer valt hem bij: “In een tijd van grote veranderingen en het ontbreken van ideologische alternatieven, biedt het salafisme met zijn eenvoudige zekerheden een enorm houvast aan zoekende jongeren.”

Geheime diensten

Volgens Roel Meijer van de Radboud Universiteit in Nijmegen is het salafisme een van de snelst groeiende religieuze bewegingen in de wereld. “De salafi’s communiceren vooral via het internet. Met de opkomst van dat medium heeft de beweging zich in hoog tempo over de wereld verspreid.” Sinds de terroristische aanslagen in New York in 2001 wordt het salafisme ijverig bestudeerd door geheime diensten. De academische studie van het fenomeen is echter maar langzaam op gang gekomen. Roel Meijer vindt dat verbazingwekkend, temeer omdat het materiaal over deze beweging op internet voor het opscheppen ligt. Afgelopen weekend organiseerde hij in samenwerking met het Leidse Instituut voor de Studie van de Islam in de Moderne Wereld (ISIM) een conferentie waar de belangrijkste internationale onderzoekers van het salafisme met elkaar van gedachten wisselden.

Verschillende onderzoekers benadrukken dat het salafisme een vitale en dynamische religieuze beweging is die de komende decennia waarschijnlijk nog verder zal groeien. Maar het salafisme heeft ook zijn zwakheden. Juist door de nadruk op eenduidigheid kan het weinig tolerantie opbrengen voor afwijkende interpretaties.

Paradijs

“De salafi’s,” legt Bernard Haykel uit, “kenmerken zich door de doctrine van takfir.” Dat betekent dat moslims met andere opvattingen dan het salafisme ongelovig worden verklaard of worden verketterd. Salafi’s zetten zich af tegen de overgrote meerderheid van de moslimgemeenschap. Sjiieten vinden ze gevaarlijke ketters die zich als moslims voordoen en ook aan de soefi’s, de mystici van de islam, hebben ze een grondige hekel. Ze beroepen zich op een overlevering van de profeet Mohammed, die gezegd zou hebben dat er aan het einde der tijden 73 groepen moslims zullen zijn waarvan er maar één de ‘geredde’ is die het paradijs zal betreden.

Als gevolg van deze scherpslijperij zijn de salafi’s ook onderling enorm verdeeld. Hun meningsverschillen – breed uitgemeten op internet – gaan over de precieze invulling van takfir, met wie ze wel en niet mogen samenwerken en over de legitimiteit van het gebruik van geweld als middel om hun doel te bereiken.

Geen samenwerking

Ook binnen al-Qaeda hebben sommigen hun bedenkingen over het salafisme. De Noorse onderzoeker Brynjar Lia vertelt hoe al-Qaeda-ideoloog Abu Mus’ab al-Suri zich in de jaren negentig van de vorige eeuw in Afghanistan vreselijk opwond over de opkomst van het salafisme in de internationale jihadbeweging. Door hun dogmatische starheid maakten de salafi’s met iedereen ruzie en waren ze niet in staat om met anderen samen te werken. Zo weigerden hardline salafi’s in Afghanistan om op te trekken met de Taliban, die volgens hen niet recht in de leer waren. Volgens al-Suri vormen de salafi’s een bedreiging voor de eenheid van de jihadbeweging, juist op het moment dat de moslims belegerd worden door de Amerikanen en de Joden.