Zo’n twintig jaar geleden liep er in Los Angeles een groep drugsverslaafden met de “walking death” (wandelende dood). Zij gebruikten een mislukte partij synthetische heroïne, die de stof MPTP bevatte. De MPTP veroorzaakte opvallende verschijnselen zoals een uitdrukkingloos gezicht, stijve spieren en ongecontroleerde bewegingen. De doktoren probeerden onder andere een geneesmiddel wat gebruikt wordt bij Parkinson-patiënten om deze verslaafden te helpen. Dit middel, levidopa, werkte verassend goed.

MPTP is een stof die Parkinson-achtige verschijnselen kan veroorzaken. Zijn lichaamsvreemde stoffen altijd de oorzaak van Parkinson of speelt erfelijke aanleg ook een rol?

De ziekte van Parkinson heeft een aantal belangrijke kenmerken, zoals trillende handen, stijve spieren en een voorovergebogen houding. De meeste patiënten schuifelen ook meer dan dat ze lopen. Dopamine gebrek in de motorische centra van de hersenen veroorzaakt deze klachten. Dopamine zorgt dat hersencellen signalen kunnen doorgeven. Een tekort in de motorische centra betekend dat signalen niet goed worden doorgeven en daardoor ontstaan Parkinson-symptomen.

Dopaminegebrek ontstaat als de cellen die de stof produceren afsterven. Deze dopaminerge cellen liggen in een ander hersengebied, maar hebben uitlopers naar de gebieden die de motoriek regelen. Omdat er zich geen nieuwe dopaminerge cellen vormen, komen Parkinson-patienten niet meer van hun klachten af. In de loop van de tijd zullen de klachten juist steeds erger worden doordat er steeds meer cellen afsterven.

Op dit moment is de enige behandeling het opvangen van het dopaminetekort. Dit kan door pure dopamine te geven. Dit werkt helaas niet goed want dopamine word snel afgebroken, daarom wordt er een stof gebruikt die veel lijkt op dopamine: levidopa. Deze stof wordt in de hersenen omgezet in dopamine. Dit helpt om de klachten te verminderen maar het is geen geneesmiddel voor Parkinson. Op de plaats van de afgestorven cellen ontstaan vaak lewy bodies, een soort vuilnishopen die de cellen achterlaten. Er zitten voornamelijk eiwitten in die niet afgebroken zijn door de cel.

Erfelijke oorzaken van Parkinson

Waarom gaan die dopaminerge cellen dood? Bij 10-15% van de gevallen is de oorzaak makkelijk te achterhalen, want daar ‘zit het in de familie’. In deze families komt er een mutatie, in een bepaald gen voor. De genen vormen een soort bouwtekening voor de eiwitten. een mutatie in een gen levert een verkeerd “gebouwd” eiwit op. Dat eiwit kan zijn functie dan niet goed uitoefenen, klontert samen of gaat een stof maken die giftig is voor de cel.

Het parkin-gen is in ongeveer 50% van deze gevallen de oorzaak. Dit gen is voor het eerst gevonden in een Japanse familie maar later bleek dat de mutatie ook bij andere bevolkingsgroepen voorkomt in families met Parkinson. In deze vorm komen geen lewy-bodies voor en de mensen krijgen de ziekte ook al erg vroeg, meestal als ze jonger zijn dan 40 jaar. Het parkin gen codeert voor een eiwit dat een ‘vlaggetje’ hangt aan andere eiwitten die afgebroken moeten worden. Door de mutatie lukt dat niet meer goed en worden eiwitten niet afgebroken die eigenlijk wel afgebroken moesten worden. Uiteindelijk kan de cel de zich opstapelende afval-eiwitten niet meer aan en sterft.

Vrije radicalen zijn een andere oorzaak van Parkinson. Dit zijn stoffen die heftig reageren met bijvoorbeeld eiwitten en DNA. Door die reacties gaan de eiwitten en het DNA kapot dus als er teveel radicalen vrijkomen gaat uiteindelijk de hele cel dood. Er zijn families met Parkinson gevonden waar een mutatie in een verdedigingsgen tegen vrije radicalen zit. Als die verdediging niet goed werkt komen er teveel radicalen en gaan de cellen dood.

Andere oorzaken van Parkinson

Er is één plaats op de wereld waar veel mensen Parkinson krijgen: het eiland Guam in de stille zuidzee. Is hier een mutatie in het spel? Dat moet haast wel want in een kleine geïsoleerde bevolkingsgroep zijn veel mensen familie van elkaar. Daarom is de kans dat ze dezelfde mutatie bezitten ook groot. Toch denkt dr. Paul Cox dat het eten van een vleermuizensoort, de vliegende honden, de oorzaak is.

De wetenschappers vonden namelijk de giftige stof BMAA in de de Parkinson-patiënten van Guam. BMAA komt voor in cycas-zaden en die zaden worden veel gegeten door de vliegende honden. In de vliegende honden stapelt de BMAA zich op en als de mensen vliegende honden eten dan krijgen ze veel BMAA binnen.

Hier hebben we, net als bij de drugs-verslaafden uit Los Angeles te maken met een stof van buiten het lichaam die Parkinson veroorzaakt. In het geval van BMAA is de verklaring dat BMAA giftig is voor alle type zenuwcellen. De bewoners van Guam krijgen daarom niet alleen Parkinson-achtige klachten maar ook verschijnselen van verlamming en dementie. Bij MPTP is het ingewikkelder, want MPTP blokkeert de werking van het mitochondrium. Het mitochondrium is de energiecentrale van de cel. Als die geblokkeerd wordt heeft de cel niet genoeg energie meer om te functioneren en gaat dood. De reden waarom alleen de dopaminerge cellen doodgaan is dat MPTP erg op dopamine lijkt. MPTP wordt alleen door de dopaminerge cellen opgenomen en niet door andere celtypes. Daarom kan MPTP alleen in dopaminerge cellen schade aanrichten.

Weten we nu dé oorzaken van de ziekte van Parkinson? Voor een deel wel. Dr. van Muiswinkel heeft jarenlang onderzoek gedaan naar Parkinson aan de VU en volgens hem zijn er twee oorzaken. In families waar de ziekte van Parkinson voorkomt, wordt de ziekte veroorzaakt door een mutatie in een gen. Daarnaast zijn er ook gevallen waarbij ‘het niet in de familie zit’. In deze gevallen zouden giftige stoffen uit de omgeving of voedsel een deel van de verklaring kunnen zijn. Het is volgens Van Muiswinkel niet zo, dat de stoffen voor 100% de oorzaak van de celsterfte zijn, maar ze zorgen voor een versnelling van het verouderingsproces dat altijd al aan de gang is. Als we oud genoeg worden krijgen we het allemaal.