Het is weer bijna Sinterklaas! Terwijl de rijmpiet zijn rijmwoorden kwijt is en de huispiet op zoek is naar een huis voor Sinterklaas, knutselt Nederland verwoed aan papier-maché surprises en breken we onze hoofden over grappige gedichten. Maar voor hoe lang nog?

Rudolf het rendier wordt steeds vaker gesignaleerd als we eigenlijk het paard van sinterklaas verwachten en winkeliers pronken al voor vijf december met uitgebreide kerstetalages. De Vereniging voor het Behoud van Sinterklaas (ja, die bestaat echt!) roept op om winkels die al voor zes december in kerstsfeer zijn te fotograferen en die foto’s door te sturen. Deze vereniging zet zich in voor het behoud van Sinterklaas als een belangrijk onderdeel van de Nederlandse cultuur. Ze is niet de enige.

Anti-kerstmanborden

Vanaf de jaren tachtig zijn er verschillende initiatieven geweest om de kerstman voor zes december te weren. Een actie in Assen uit 1993 haalde zelfs de wereldpers. Rondom de gemeente Assen werden door de gemeente anti-kerstmanborden geplaatst om aan te geven dat kerstversiering voor vijf december verboden was. Terwijl Sinterklaas door velen wordt gezien als een nationaal symbool, is de kerstman ‘een uit Scandinavië naar Amerika overgewaaide druktemaker met een flodderige muts, een te heet gewassen manteltje en krappe countrylaarzen’.

Waarom reageert men zo angstig op het mogelijke verdwijnen van deze traditie? John Helsloot is als onderzoeker naar volksfeesten verbonden aan het Meertens Instituut. Hij stelt dat de opkomst van kerstmis binnen de trend van de postmoderne cultuur past. In de postmoderne cultuur worden vastliggende patronen doorbroken en is er ruimte voor verschillende levensstijlen. De burgerlijke cultuur wordt teruggedrongen door nieuwe subculturen. In deze postmoderne cultuur is plaats gekomen voor nieuwe gebruiken zoals het geven van cadeautjes met kerstmis in plaats van met Sinterklaas. Vooral jongeren verwelkomen de vrijheid om er voor te kunnen kiezen het geven van cadeautjes naar kerst te verplaatsen. Niet in de laatste plaats omdat een cadeautje onder de kerstboom een stuk makkelijker is dan een zelfgemaakte surprise….

Een onderdeel van de postmoderne cultuur is de globalisering. Doordat het denkbeeld dat culturele kenmerken of rituelen verbonden zijn met een bepaald land verdwijnt, kan de kerstman uit Scandinavië overvliegen. De toenemende globalisering zorgt er echter ook voor dat mensen bang zijn hun eigen nationaliteit te verliezen en mensen in de bres springen voor nationale symbolen als Sint Nicolaas.

Discriminatie

Zwarte Piet heeft een aparte plaats in de discussie over het sinterklaasfeest. De beschermers van het sinterklaasfeest zien Zwarte Piet als onschuldig onderdeel van een goede Hollandse gewoonte terwijl tegenstanders de inzet van zwarte knechten discriminerend vinden. De Zwarte Piet reproduceert de vooroordelen over zwarte mensen en grijpt direct terug op de koloniale tijd. Sinterklaas is de oude wijze meester, terwijl zwarte piet een domme jonge ondeugende knecht is. In plaats van Zwarte Pieten zouden we daarom Bonte Pieten moeten introduceren, iets wat in verschillende plekken in Nederland al eens geprobeerd is maar niet altijd even positieve reacties opleverde.

De Nederlandse bevolking lijkt niet erg bereid zich in te leven in de gekwetste gevoelens van de zwarten. Volgens het Nederlands Instituut voor de Publieke Opinie en het Marktonderzoek (TNS NIPO) ziet maar liefst 96 procent van de Nederlanders het sinterklaasfeest als een oude traditie die niets met discriminatie en onderdrukking te maken heeft. Net als in de strijd tussen Sinterklaas en de kerstman wordt ook in dit debat steeds weer gewezen op de traditie van het feest, een traditie die zo typisch is voor de Nederlandse cultuur.

Traditie

Een blik in de geschiedenis van het sinterklaasfeest leert ons echter al gauw dat dit feest helemaal niet zo traditiegetrouw is. Het sinterklaasfeest is net als de overkoepelende nationale cultuur, altijd aan verandering onderhevig. Onderzoekers van het Meertens Instituut laten zien dat het sinterklaasfeest tot ver in de twintigste eeuw in Nederland heel verschillend werd gevierd. Pakjesavond werd alleen in de steden gevierd terwijl Zwarte Pieten op het platteland luidruchtige jongeren waren die met zwarte gezichten langs de huizen gingen. Begin twintigste eeuw wordt het sinterklaasfeest pas echt een familiefeest door de verburgerlijking van de samenleving. Verder is het uniforme karakter van het sinterklaasfeest dat men angstvallig probeert te beschermen, een verdienste van de media en commercie. Reclames hebben een grote invloed op de verspreiding van zowel Sinterklaas- als kerstsymbolen.

De discussie over Zwarte Piet laat zien dat tradities niet van de ene op de andere dag te veranderen zijn. Het is wellicht wel tijd om het sinterklaasfeest langzamerhand in een nieuw jasje te steken. Eén groot feest voor de Sinterkerstman zou bijvoorbeeld een uitvlucht voor Zwarte Piet kunnen betekenen.

Literatuur

John Helsloot, Sinterklaas en de komst van de kerstman, Volkskundig Bulletin december 1996. John Helsloot, De strijd om Zwarte Piet. In: Veranderingen van het alledaagse. Sdu Uitgevers 2005.