Een kosmische schoolklas, zo zou je het Zevengesternte kunnen noemen. Een paar honderd jonge sterren, gezellig bij elkaar, en allemaal met dezelfde leeftijd. Er zitten stille, onopvallende exemplaren tussen, maar ook schreeuwlelijkerds die alle aandacht opeisen. Nog even en ze gaan elk hun eigen weg, zodat ze elkaar voorgoed uit het oog verliezen.

Het Zevengesternte is de bekendste open sterrenhoop aan de hemel. Je hebt geen verrekijker of telescoop nodig om hem te zien; hij is in de herfst en de winter gemakkelijk te vinden. Omdat de sterrenhoop op een piepklein steelpannetje lijkt, wordt hij vaak aangezien voor de Kleine Beer. Het Zevengesternte is echter geen afzonderlijk sterrenbeeld; de sterrenhoop maakt deel uit van het sterrenbeeld Stier.

Moeder is te zwak om te zien

Bijna drieduizend jaar geleden werd de sterrenhoop door de Griekse dichter Homerus al beschreven in de Ilias en de Odyssey. Ook in de Bijbel kom je het Zevengesternte tegen, onder andere in het boek Job. In die oude geschriften wordt de sterrenhoop meestal de Plejaden genoemd – een Griekse naam die waarschijnlijk is afgeleid van de mythologische Pleione.

Pleione en Atlas waren in de Griekse mythologie de ouders van zeven zusjes: Alcyone, Asterope, Electra, Maia, Merope, Taygeta en Celaeno. De helderste sterren in het Zevengesternte zijn naar de zeven zusjes genoemd. Twee opvallende sterren aan de rand van de sterrenhoop zijn genoemd naar de ouders.

Met het blote oog zijn meestal maar zes sterren te zien; Pleione, Asterope en Celaeno zijn te zwak, behalve voor mensen met een uitzonderlijk scherp gezichtsvermogen. Met een verrekijker zie je al veel meer sterren, en grote telescopen hebben uitgewezen dat de sterrenhoop maar liefst zo’n vijfhonderd leden telt, verspreid over een gebied van ongeveer zeven lichtjaar.

Zware ster straalt sterker

De sterren in een open sterrenhoop zijn vrijwel tegelijk geboren uit een grote interstellaire wolk van gas en stof. Ze zijn dus allemaal even oud. De leeftijd van de Plejaden wordt geschat op zo’n honderd miljoen jaar. Ze werden dus geboren toen er nog dinosaurussen op aarde rondliepen. Dat de ene ster veel helderder is dan de andere, heeft te maken met zijn massa. Een zware ster straalt meer licht uit dan een lichte, ook al zijn ze even oud.

De blauwe nevel waarin het Zevengesternte is gehuld, werd pas anderhalve eeuw geleden ontdekt. Het is een reflectienevel: kleine, koude stofdeeltjes in de ruimte tussen de sterren weerkaatsen het blauwe licht van de jonge sterren. Vroeger dachten sterrenkundigen dat het de restanten waren van de nevel waaruit de Plejaden zijn ontstaan, maar dat blijkt niet het geval te zijn: de sterrenhoop beweegt door de nevel heen met een snelheid van elf kilometer per seconde, en verlicht zijn stoffige omgeving als een auto die ’s nachts door een mistbank rijdt.

Satelliet zat ernaast

Ook over de afstand van de Plejaden is veel te doen geweest. Die was ooit vastgesteld op ruim vierhonderd lichtjaar, maar de Europese kunstmaan Hipparcos bepaalde de afstand op 380 lichtjaar. Dat was een onverwacht resultaat, want de sterren in de sterrenhoop zouden dan in werkelijkheid veel minder energie uitstralen dan je zou verwachten. Inmiddels is duidelijk dat de Hipparcos-metingen er naast zaten, en dat het Zevengesternte op een afstand staat van 440 lichtjaar.

De sterren in het Zevengesternte blijven niet eeuwig bij elkaar. Ze zijn tegelijkertijd geboren, vlak bij elkaar, maar ze zullen in de toekomst gaan uitzwermen door het Melkwegstelsel. Waarschijnlijk is de sterrenhoop over een slordige 250 miljoen jaar niet meer als zodanig te herkennen. De Zeven Zusjes gaan dan allemaal alleen door het leven.

Feiten en cijfers

- Naam: Zevengesternte (Plejaden) - Catalogusnummer: M45 - Type object: open sterrenhoop - Aantal leden: ca. 500 - Afstand: 440 lichtjaar - Middellijn: 7 lichtjaar - Leeftijd: 100 miljoen jaar - Foto gemaakt door:1,2-meter Samuel Oschin Telescope, Palomar Mountain - Beeldbewerking: Davide de Martin

Verloren zus

De Japanse naam van het Zevengesternte is Subaru. Het logo van het gelijknamige Japanse automerk toont dan ook een gestileerde versie van de sterrenhoop. In het logo zijn geen zeven sterren te zien, maar zes – het aantal dat ook gemakkelijk met het blote oog zichtbaar is. Sommige Subaru-dealers noemen zich dan ook wel een zes-sterren-garage. Overigens is Subaru ook de naam van de Japanse 8,3-meter telescoop op Mauna Kea, Hawaii.

De zussen in oktober

Het Zevengesternte staat in oktober in de tweede helft van de avond vrij hoog boven de oostelijke horizon. Linksonder het Zevengesternte zie je de ster Aldebaran in het sterrenbeeld Stier; rechts van de sterrenhoop staat de eveneens oranjekleurige planeet Mars. Gebruik een verrekijker om meer dan zes sterren te onderscheiden. Op woensdagavond 19 oktober staat de maan tussen Mars en de Plejaden in. Later die nacht, tussen 04.00 en 05.00 uur (op de 20ste) beweegt de maan vlak onder het Zevengesternte door.