Tot de meest gevaarlijke – en minst bekende – verschijnselen die bij een vulkaanuitbarsting kunnen optreden, behoren ‘gloedwolken’. Dat zijn als het ware lawines van hete gassen, vermengd met asdeeltjes en grotere uitgestoten fragmenten. Door de ingesloten asdeeltjes zijn gloedwolken zwaarder dan lucht; daarom stromen ze over de vulkaanhelling omlaag, waarbij de hete gassen een soort luchtkussen vormen dat ervoor zorgt dat de gloedwolk vrijwel ongehinderd omlaag kan stromen.

Gloedwolken of pyroclastische stromen.

Verleden

Gloedwolken kunnen een snelheid bereiken van meer dan 700 km/h en vernietigen daarbij – zowel door de verzengende hitte (vaak meer dan 1000 °C) van de deels giftige gassen, als door hun hoge snelheid – alles wat op hun weg komt. Een bekend voorbeeld is de gloedwolk van de Mt. Pelée op Martinique. De gloedwolk die in 1902 van die vulkaan afstroomde, bereikte de hoofdstad Saint-Pierre en vernietigde die in slechts enkele seconden, waarbij 30.000 mensen omkwamen.

Ook de uitbarsting van de Merapi (Indonesië) vorig jaar zorgde voor dodelijke slachtoffers: men heeft immers niet de tijd om te vluchten voor de aanstormende gloedwolk. Inmiddels is duidelijk geworden dat ook bij de uitbarsting van de Vesuvius in 79 n.Chr. – waarbij Pompeï werd begraven onder een asregen – de inwoners niet zijn omgekomen door de asregen, maar door gloedwolken.

Thermische infrarood satellietopname van de gloedwolk tijdens of vlak na het omlaag stromen.

NASA

Shiveluch-vulkaan

Minder catastrofaal, maar wel goed vastgelegd, is de gloedwolk die dit jaar optrad op de flank van de Shiveluch, een vulkaan van 3283 m hoog in Kamtsjatka. Het is één van de grootste en meest actieve vulkanen op dit Russische schiereiland en hij heeft in de afgelopen 10.000 jaar voor minstens zestig grote uitbarstingen gezorgd. Dit jaar trad daarbij een gloedwolk op. De Advanced Spaceborne Thermal Emision and Reflection Radiometer (ASTER) van de NASA-satelliet Terra maakte daarvan schitterende opnames. Helaas niet van de bewegende gloedwolk zelf – de satelliet was waarschijnlijk nog niet ter plaatse – maar wel van kort daarna. De gloedwolk liet materiaal achter in een gebied van ca. 10 km².

De afzetting van de gloedwolk (ignimbriet) en de as steken scherp af tegen de sneeuw (false-colour satellietopname).

NASA

De opname van de gebeurtenis, genomen met een warmtegevoelige infrarood camera, toont het gloeiende oppervlak van het gebied dat door de gloedwolk was getroffen. De witte vlek bovenop de krater is extreem heet; de rode randen van de gloedwolk steken scherp af tegen de sneeuw (grijs op de foto). De ingekleurde opname dateert van een maand later. De afzettingen van de gloedwolk (zogeheten ignimbrieten) zijn duidelijk te herkennen, evenals de as die een deel van de sneeuw bedekt. Een kleine rookpluim geeft aan dat de vulkaan nog steeds actief was.

Zie ook:

• Vulkanen (Dossier)
• Vulkanen – Directe en indirecte gevolgen (Kennislinkartikel)
• De uitbarsting van de Merapi vulkaan (Kennislinkartikel)
• Ritme van de Vesuvius bedreigt Napels (Kennislinknieuws van NGV Geonieuws)