Ik luister al sinds mijn kindertijd naar hiphop, maar ben intussen in het dagelijks leven taalwetenschapper. De liefde voor hiphop is gebleven. Hiphoppers gebruiken heel creatieve taal: ze lenen woorden en betekenissen, vertalen woorden, mixen metaforen en woordspelingen en vormen zelf nieuwe woorden. Dat bracht mij ertoe het boek Woord! de taal van nederhop te schrijven.
Nederhop is Nederlandstalige hiphop. Def P, de voorman van de Osdorp Posse, heeft die term ooit bedacht. Nederhoppers lenen woorden. Dat gebeurt in de gewone taal ook veel; bijna alle woorden in het Nederlands waren ooit leenwoorden. Vroeger werd er veel uit het Latijn geleend (meestal via het Frans), en nu vooral veel uit het Engels, vooral op het gebied van computers en andere technologie.
Ook rappers hebben een voorkeur voor Engelse leenwoorden, bijvoorbeeld game ‘hiphopscene’ en flow ‘rapstijl’. Je buurt kun je op allerlei manieren representen; je stad (‘Tilly’) of wijk (‘Woensel-West’) noemen, of je postcode (‘1103 represent’). ‘024 in the house’: de Nijmeegse jongens van Zo Moeilijk hebben, hoe straat ze ook zijn, nog een vaste lijn. Letterlijk vertalen is ook populair.
In dat geval spreek je van een leenvertaling. Dat gebeurt in de gewone taal ook: aanraakscherm wordt gebruikt naast touchscreen en nultolerantie is zero tolerance. Spitten en flowen, ‘rappen’, noem je ook spugen en vloeien, en de moederneuker van Def P staat al jaren in het woordenboek. En soms krijgen Nederlandse woorden een Engelse uitgang. Extince spuugt rijms uit: vernederlandste rhymes, met de Engelse meervouds-s.
Sommige hiphopleenwoorden dringen de algemene woordenschat binnen. Dat is bijzonder: hiphoptaal is vooral informele taal, en niet iedereen neemt die over: Mark Rutte zal bijvoorbeeld nooit ‘voelen jullie me?’ (‘begrijpen jullie me?’) zeggen, om te vragen of zijn collega-politici de begroting nu snappen.
Blingbling is zo’n hiphopwoord dat door iedereen gebruikt kan worden: vroeger noemde je de vuistdikke ketingen van Snoop Dogg zo, maar nu kun je op de Libelle Zomerweek sieraden maken ‘in Braziliaanse blingblingstijl’. En als er iets gepimpt moet worden, hoeft Xzibit van Pimp My Ride niet per se voor te rijden om je rammelbak met paars fluweel te bekleden. In de Margriet staat hoe je broodjes kunt pimpen met frivole slablaadjes.
Die braggin’ and boastin’ schreeuwt om metaforen. Een metafoor is een vorm van beeldspraak. Hiphopvergelijkingen zijn bijzonder, omdat ze meestal tegelijkertijd woordspelingen zijn. Als je ziek bent moet je in bed blijven, maar bij rappers betekent ziek ook ‘geweldig’. In metaforen komt toch de oorspronkelijke betekenis van ziek terug: Winne vergelijkt zichzelf en zijn maatjes met andere rappers: ‘Wij zijn ziek, zij zijn hypochonder’: een hypochonder denkt alleen maar dat hij ziek is.
Onder neologismen worden alle nieuwe woorden verstaan. Het gaat dan niet alleen om nieuwgevormde woorden, maar ook om combinaties van al bestaande woorden in samenstellingen en bestaande woorden in een nieuwe betekenis. Nederrappers lopen ook voorop als het om neologismen gaat: de bestaande woorden brieven en papier kregen de nieuwe betekenis ‘geld’, en in hou het straat en straat zijn is straat ineens een bijvoeglijk naamwoord. Ome Omar bedacht het nieuwe woord gangsterlijk, terwijl er in het Nederlands nauwelijks meer woorden op -lijk gevormd worden, en al helemaal niet uit Engelse woorden. Masterlijk vind ik dat.
Rappers hebben een lyrisch monopoly, spelen straatego en hebben absoluut geen dobbelsteen nodig: ze gooien toch wel hoge ogen. Woord! is een ode aan de taal van nederhop. Het is leuk om daarover te lezen, of je daarbij ook een beat wilt horen moet je zelf weten. Woord! is de vernederlandste vorm van Word! of Word up! dat ‘afgesproken’ betekent, maar ook ‘Zo is het!’. Nederhoppers zijn grappig als haha en fris als februari: Woord!
Meer informatie over het boek is te vinden op de website van de uitgever Nieuwezijds. De boekpresentatie van Woord! is op 23 oktober in de Bitterzoet in Amsterdam; meld je hier aan.