Tomasz Kaminski draait zijn draagbare antenne in de rondte tot we een GPS-signaal opvangen, afkomstig van de zender in de halsband van een wisent. Of twee zelfs: nr 180 en nummer 240. “Allebei vrouwtjes”, zegt Kaminski, die de dieren aan hun frequentie herkent. Als opzichter van het Nationaal Park Bialowieza volgt hij de wisenten die zijn uitgerust met een zender, om zo meer over het gedrag van de dieren te weten te komen.
Tomasz Kaminski op zoek naar de wisent
Grootste grazer van Europa
Maar het is moeilijk om de dieren in het wild waar te nemen. In dit laatste oerbos van Centraal-Europa is het zicht mede door de vele omgewaaide bomen en dood hout zeker in het voorjaar en zomer beperkt. Dit natuurpark vormt de ideale habitat voor deze grootste grazer van Europa. Een mix van loof en naaldwoud, waterrijk en veel open terrein. “Behalve struikgewas en boomschors, heeft de wisent grote hoeveelheden gras nodig”, aldus Kaminski.
Enkele eeuwen geleden graasde hij nog vredig in heel Europa. Maar langdurige overbejaging drong het dier terug tot de Kaukasus en dit deel van Oost-Polen, dat door de eeuwen heen fungeerde als jachtdomein van Poolse en Litouwse koningen. Toen Polen in de 19e eeuw onderdeel uitmaakte van het Tsarenrijk, kwamen de Romanovs graag naar Bialowieza voor de jacht. Het vroegere treinstation in het gelijknamige plaatsje herinnert hier nog aan, want de Tsaar reisde alleen per spoor.
Beluister de reportage van Thijs Papôt (11’14"):
Het lot van de mammoet
Maar toen tsaar Nicholas II door de Bolsjewieken werd verjaagd, was het ook gedaan met zijn kudde wisenten. De honger tijdens de Eerste Wereldoorlog maakte dit 1000 kilo zware dier tot een welkome versnapering. In 1919 werd de laatste wilde wisent in Bialowieza afgeschoten. Daarmee leek het de wisent eenzelfde lot als de mammoet te zijn beschoren.
Het jachtslot van de Russische Tsaar in Bialowieza
Op initiatief van een aantal zoölogen (waaronder de toenmalige Artis-directeur Sunier) werd een inventarisatie gemaakt van de nog levende populatie in Europese dierentuinen. Slechts 12 ‘lijnen’ bleken vruchtbaar, een zwakke genetische basis. Maar het fokprogramma dat werd opgestart in de Bialowieza, werd een succes en inmiddels leven er in heel Europa al weer zo’n 3000 exemplaren, alle (in)direct afkomstig van deze populatie.
In het gebied zelf leven op dit moment zo’n 700 wisenten, waarvan iets minder dan de helft in het Wit-Russische gedeelte. Een hek en een streng bewaakte Poolse-Wit-Russische grens (de nieuwe buitengrens van de EU) voorkomt toenadering tussen beide kuddes.
Wisent of Europese bison, met jong, in het oerbos Bialowieza
Natuurlijke grasmaaier
Deze week is een vijftal wisenten uit het gebied losgelaten in het Kennemer duingebied. ‘De duinen hebben steeds meer last van verstruiking en verbossing’ zegt Leo Linnartz van de natuurontwikkelingsorganisatie Ark. “Wij hopen dat de wisent de beheerder helpt die ontwikkeling in toom te houden.” De wisent als natuurlijke grasmaaier.
Volgens Linnartz is er veel te zeggen voor een gelijkmatige geografische spreiding van de wisent in Europa. “Het blijft een soort die onder druk staat. Als er een epidemie uitbreekt in Centraal-Europa, dan is het goed als niet alle wisenten op één plek zijn geconcentreerd. We hebben ook gezien dat de wisentpopulatie in de Kaukasus in paar jaar tijd bijna helemaal verdwenen is, door oorlog en stroperij.” En tenslotte heeft de wisent vroeger ook deel uitgemaakt van het Nederlandse ecosysteem, betoogt Linnartz. “Eigenlijk brengen wij de wisent terug.”