Alle gebergten zijn gedoemd om in de loop van de geologische geschiedenis te verdwijnen. Een enkele keer gebeurt dat door bodemdaling, maar veel vaker door erosie. Water (in de vorm van regenwater, bergbeken en rivieren) wordt daarvoor gewoonlijk – samen met ijs – verantwoordelijk gehouden. Het lijkt er echter op dat erosie door wind een minstens zo grote rol speelt, wat zou betekenen dat winderosie 10-100 maal effectiever is dan tot nu toe werd gedacht.

Ligging van het Qaidam-Bekken.

Paul Kapp, University of Arizona

Yardangs

Onderzoekers kwamen tot deze bevinding na bestudering van yardangs (ruggen van hard gesteente die zijn ontstaan doordat wind de tussenliggende dalen uitschuurde). Yardangs met hoogten tot 40 meter komen onder andere voor in het Qaidam-Bekken dat zich ten westen van de Gobi-woestijn en het Chinese loess-plateau bevindt. Er is geen sprake van dat deze ruggen door fluviatiele (door rivieren) of glaciale erosie kunnen zijn gevormd. Dat laat wind als enig mogelijk mechanisme over.

Het gaat daarbij om uiterst sterke erosie: yardangs kunnen op sommige plaatsen 40 meter hoog worden. Ze zien eruit als de plooien in een opgeschoven tafelkleed en worden zelfs vanuit de ruimte waargenomen. Kennelijk heeft de wind gedurende lange tijd een voorkeursrichting gehad, en het blootgestelde gesteente in evenwijdige zones uitgeschuurd, waardoor een landschap is ontstaan dat op het eerste gezicht te vergelijken is met het Appalachen-gebergte in Noord-Amerika. Daar worden de ruggen echter bepaald door anticlinale en synclinale structuren; bij yardangs is dat niet het geval.

Enkele van de onderzoekers boven op een yardang.

Paul Kapp, University of Arizona

Ontstaan

De onderzoekers vermoeden dat de yardangs in het Qaidam-Bekken werden gevormd gedurende de Pleistocene glacialen toen het droger en kouder was. De sterke winderosie heeft toen gezorgd voor een enorme hoeveelheid fijne deeltjes. Die werden volgens de onderzoekers als loess afgezet op het Chinese loess-plateau, waar pakketten een dikte van enkele honderden meters bereiken. Daarmee vormen ze veruit de dikste loess-accumulaties ter wereld.

De herkomst van deze loess is altijd onduidelijk gebleven. De erosie van grote delen van hard gesteente, waarbij de yardangs achterbleven, zou – volgens het door de onderzoekers opgestelde computermodel – ruim de helft van het loess-volume op het plateau verklaren, en daarmee inderdaad een logische verklaring voor de dikke accumulaties geven.

Dat het erosieproces momenteel niet (meer) plaatsvindt, schrijven de onderzoekers toe aan de veranderde klimaatomstandigheden. Het is nu warmer en minder droog dan tijdens de glacialen, wat winderosie bemoeilijkt. Bovendien is de huidige overheersende windrichting meer noord-zuid gericht terwijl dat tijdens de glacialen meer oost-west was. Gedurende de interglacialen ontstonden meren tussen de ruggen. Die vielen droog tijdens de glacialen en het fijne sediment werd weggeblazen.

Het ontstaan van de yardangs in het Qaidam-Bekken als gevolg van winderosie begon volgens de onderzoekers ongeveer 3 miljoen jaar gelden. Dat is ook het moment waarop plooiing van de gesteenten – als gevolg van de botsing tussen de Indische en Euraziatische aardplaten – versnelde. De onderzoekers denken dat dit geen toeval is; ze suggereren dat het weggeblazen silt de aardplaat zoveel lichter (en dus flexibeler) maakte dat hij gemakkelijker werd geplooid. Maar dat is een bewering die wel wat reacties op zal kunnen roepen.

Zie ook:

• IJstijd niet door versnelde erosie (Kennislinknieuws)
• Zware aardbevingen door erosie (Kennislinknieuws)
• Erosie rivier gelijk aan gletsjer (Kennislinknieuws)
• Samenspel aardbeving, -verschuiving en rivier (Kennislinknieuws)
• Mens zorgt voor meer erosie dan natuurlijke processen (Kennislinkartikel van NGV Geonieuws)
• Deel Alaska spoelt weg (Kennislinkartikel)