Er bestaan veel vooroordelen over de aanhang van Geert Wilders. In allerlei commentaren en alledaagse gesprekken worden PVV-stemmers op een zeer negatieve manier beschreven. Sommige politieke tegenstanders noemen PVV-stemmers laag opgeleid, anderen noemen ze racisten en weer anderen denken dat de asociale familie Tokkie, die jaren geleden door burenruzies in het nieuws kwam, model kan staan voor het merendeel van de PVV-achterban.
Maar hoe zien PVV-stemmers er in het echt uit? De afgelopen twee jaar hield politicoloog Chris Aalberts samen met zijn studenten interviews met 87 PVV-aanhangers. Deze zijn onderling zo divers mogelijk op het gebied van opleiding, leeftijd, woonplaats en beroep. Op deze manier is geprobeerd de verscheidenheid aan visies en standpunten van PVV-stemmers in het onderzoek op te nemen. De interviews laten zien waarom de PVV populair kon worden, maar ook waarom de PVV weer snel stemmers kon verliezen.
Stemgedrag PVV’ers
Landelijk gezien bestaan er grote verschillen in het percentage PVV-stemmers. In sommige Limburgse gemeenten stemde nog altijd 18 tot 27 procent van de mensen PVV, terwijl dat op de Waddeneilanden 2 tot 7 procent is.
Maar in het algemeen verloor de PVV bij de afgelopen verkiezingen sterk aan populariteit: het totaal aantal zetels in de Tweede Kamer liep terug van 24 naar 15.
Kleine groep overtuigde PVV-stemmers
Van oudsher hadden politieke partijen een vaste achterban op basis van geloof of sociaal-economische klasse. Katholieken stemden op katholieken, arbeiders op socialisten. Sinds dit patroon in de jaren zestig is doorbroken, zijn steeds meer kiezers gaan zweven: zij hebben geen vaste partijvoorkeur meer, stemmen niet meer uit traditie en bepalen hun keuze per verkiezing. Dit is voor alle politieke partijen een probleem, maar blijkt voor de PVV bijna een extreem probleem te zijn. Hun kiezers zweven niet alleen, ze twijfelen vaak ook sterk of ze überhaupt wel op de PVV moeten stemmen.
Het aantal PVV-stemmers dat daadwerkelijk overtuigd is van de oplossingen van de partij van Wilders lijkt relatief klein te zijn. Ondanks het feit dat juist deze overtuigde aanhangers een grote bereidheid hadden om aan dit onderzoek deel te nemen, waren ze nauwelijks te vinden. Slechts zo’n tien procent van de respondenten valt in deze groep.
_2006-2_cropped.jpg#/media/File:Slotdebat_verkiezingen_(final_debate_elections)_2006-2_cropped.jpg){kind=link}
Deze kleine kern van PVV-aanhangers is zeer overtuigd van de PVV-standpunten over bijvoorbeeld de islam, en kan zich niet voorstellen nog op een andere partij te stemmen. Zij willen grote maatregelen nemen om de politiek weer naar de burger te laten luisteren en uiten een enorme loyaliteit ten aanzien van de PVV.
Dit zijn wel de PVV-aanhangers die we in het publieke debat steeds weer horen. Het zijn de PVV’ers die op blogs en Twitter Geert Wilders fanatiek steunen, die op televisie in discussieprogramma’s uitleggen waarom ze op de PVV stemmen en waarvan ook de sociale omgeving weet wat hun politieke voorkeur is. Voor hen is er geen twijfel over de juistheid van hun keuze voor de PVV en ze dragen deze met verve uit.
Schoorvoetende achterban
Maar voor de meeste PVV-aanhangers ligt dit aanzienlijk anders. De rest van de achterban kan zich nauwelijks met deze overtuigde aanhangers identificeren. De twijfelaars denken dat Wilders sterk overdrijft met zijn ideeën over de islamisering van Nederland; ze zijn genuanceerd, maar evengoed kritisch over de multiculturele samenleving. Hoewel zij ook kritisch over Europa zijn, zegt geen van hen spontaan dat Nederland de EU zou moeten verlaten.
Deze PVV-aanhangers – die een zeer ruime meerderheid van de respondenten vormen – weten daarbij juist veel negatieve punten over de PVV te noemen, zoals de schandalen rond Kamerleden van de afgelopen jaren, de ruzies waarbij Kamerleden zich afsplitsten, en te extreme standpunten die niet uitvoerbaar zijn.
Twijfelaars willen signaal afgeven
Deze twijfelende groep is dus juist niet overtuigd van de PVV, maar is getalsmatig wel veel groter dan de trouwe aanhang. Zij vinden het vooral goed dat Wilders kwesties, zoals de multiculturele samenleving en Europa, op de politieke agenda zet. Zij hopen dat andere partijen door de populariteit van Wilders tot het inzicht komen dat het beleid in een andere richting moet worden bijgestuurd.
Volgens deze twijfelende PVV-aanhangers heeft de PVV ervoor gezorgd dat er meer discussie is gekomen over harder straffen, de multiculturele samenleving en Europa. Andere partijen zouden hier nu meer over nadenken en soms hun standpunten aanpassen. Er is nu meer discussie over hoofddoeken dan voorheen en ook andere partijen zien bedreigingen in de islam, precies zoals twijfelende PVV-stemmers dat zelf ook zien. Dit is nu net het resultaat wat deze twijfelaars willen: niet dat de voorstellen van Wilders werkelijkheid worden, maar dat andere partijen zich een klein beetje aanpassen.
Deze twijfelaars zijn in de meerderheid, maar zij zijn door de media gaan geloven dat ze de minderheid van de PVV-achterban uitmaken. Zij denken net als veel niet-PVV-stemmers dat Wilders-aanhangers meestal tokkies, laag opgeleid, racistisch en asociaal zijn, door de ferme taal waarmee de fanatieke PVV-aanhang haar wensen, eisen en ideeën verwoordt. Hoe meer aandacht er is voor fanatieke PVV-aanhangers, hoe groter de kans dat twijfelende PVV-kiezers hun mond dicht houden over hun voorkeuren.
Wensen PVV-aanhang zeer divers
En zo wordt de PVV-aanhang ongrijpbaar. Een deel van de PVV-aanhang is duidelijk aan te wijzen omdat ze hier zelf voor uitkomen en veel standpunten met Wilders delen. Maar de meeste PVV-stemmers hebben juist veel kritiek op de PVV, hopen niet dat de PVV in de regering komt en willen ook niet dat de voorstellen van de PVV werkelijkheid worden. Ze willen slechts het signaal geven dat het beleid moet veranderen. Dat doen ze door een in hun ogen relatief extreme partij te steunen, omdat er anders nooit aandacht voor nieuwe thema’s komt.
PVV-kiezers zijn extra ongrijpbaar omdat ook hun onderlinge diversiteit zeer groot is. Sommige PVV-aanhangers maken zich druk over de islam, terwijl anderen daar juist niets van moeten hebben. Zij maken zich druk over Europa, een thema wat andere PVV-stemmers weer niets interesseert. En zo zijn er nog veel meer thema’s die mensen op de PVV doen stemmen: voor sommigen gaat het om strenger straffen, voor anderen om de slechte ouderenzorg.
Twijfelende PVV-stemmers hebben vooral een strategie gemeenschappelijk: ze gebruiken de PVV om andere partijen wakker te schudden. Dat maakt dat de PVV nooit verzekerd zal zijn van een grote vaste aanhang: haar kiezers stemmen PVV om andere partijen een boodschap te geven. Als die partijen de boodschap hebben begrepen, haken veel PVV-stemmers door alle nadelen die aan de PVV kleven direct af. Het zijn deze twijfelende kiezers die de PVV bij de laatste verkiezingen in groten getale is kwijtgeraakt.
Chris Aalberts is docent en onderzoeker politieke communicatie. Deze zomer verscheen zijn boek ‘Achter de PVV’.
Zie ook:
- Sociale democratisering: de PVV als doorbraakpartij (Kennislink: M&P)
- PVV-stemmer is bang voor allochtonen (Kennislink)
- Media beïnvloeden populariteit LPF en PVV (Kennislink)
- Fortuyn was doorsnee partijleider (Kennislink)
- Boze burger is zo boos nog niet (Kennislink)
- De machtsbehoefte van Wilders (W24)
- Is de PVV de nieuwe NSB (W24)