Lekker laten bezinken
Onze eigen waterbodems zijn op een veel subtielere en minder kleurrijke manier vervuild geraakt. De bezinkput van slib die Nederland heeft gevormd (en rijk heeft gemaakt) is ook een bezinkput van verontreinigingen: cadmium, kwik, PCB’s, tinverbindingen, gewasbeschermingsmiddelen en vele andere stoffen – gedurende vele jaren geloosd door industrie, landbouw en huishoudens – hechtten zich aan slibdeeltjes en die nu liggen te liggen op de rivierbodems. Bij baggerwerkzaamheden, die nodig zijn om de rivieren bevaarbaar te houden, komen ze weer los van de bodem. Nog in de jaren zeventig werden hele woonwijken opgehoogd met dit slib. Daardoor werd ‘Lekkerkerk’ een begrip in de wereld van de bodembescherming: in 1980 werd daar ontdekt dat het gebruikte slib vol zat met zware metalen.
Nickel tailings in Sudbury (Edward Burtynsky)
Het gif moest weg in Lekkerkerk: de bewoners moesten hun huizen verlaten, de grond werd afgegraven getransporteerd naar verbrandingsovens. Er ontstond grote onrust onder de bewoners, mede omdat het totaal onduidelijk was hoe groot het gezondheidsrisico was dat zij liepen. En anders dan de tailings op de foto is bodemvervuiling in Nederland meestal zo goed als onzichtbaar.
Topje van de ijsberg
Lekkerkerk bleek het topje van de ijsberg: er zijn tussen de 60.000 en 600.000 vervuilde locaties in Nederland. De wetten uit de jaren tachtig om de bodem te beschermen en vervuilde bodems te saneren hadden een nobele doelstelling: de grond in Nederland moest na sanering ‘multifunctioneel’ zijn: zelfs bij industrieterreinen moest de grond na sanering schoon genoeg zijn om er sla op te telen. Maar deze nobele doelstelling bleek in de jaren negentig een keerzijde te hebben: multifunctionele saneringen waren zo kostbaar dat de noodzakelijke aanpak stagneerde.
…Lekkerkerk bleek het topje van de ijsberg…
Het kan ook anders
Een alternatief voor de dure multifunctionele saneringen zijn in situ saneringen: geen gegraaf en transport van vuile grond, maar sanering op de vervuilde locatie zelf met micro-organismen of extractiemethoden. Deze zijn een stuk goedkoper, maar de vervuilingsgehaltes aan het einde voldoen meestal niet aan de multifunctionaliteitsnormen. Ontwikkelaars van in-situtechnieken wilden laten zien dat niet alleen de kosten van zulke technieken relatief laag zijn, maar dat de risico’s na sanering aanvaardbaar zijn en dat het uiteindelijke milieurendement meestal beter is dan bij multifunctionele saneringen. Dat laatste komt omdat er minder grondstoffen (brandstof, grondwater) worden gebruikt en minder emissies plaatsvinden bij de meeste in-situtechnieken, terwijl de meeste vervuiling toch wordt opgeruimd.
Scoren
De ontwikkelaars maakten met TNO, Tauw en het Instituut voor Milieuvraagstukken (VU) een beslissingsondersteunend systeem dat zij Risicoreductie, Milieuverdienste en Kosten (RMK) noemden. Het RMK-systeem is een voorbeeld van multicriteria-analyse: er worden alternatieven met elkaar vergeleken door de scores op bepaalde criteria (in de hoofdcategorieën R, M en K) te wegen en bij elkaar op te tellen. Wat RMK doet is bestaande informatie uit het saneringsonderzoek structureren en samenvatten, zodat beslissers zoals projectontwikkelaars en overheden makkelijker de consequenties van hun keuze voor een bepaald alternatief kunnen overzien. Zij moeten echter nog wel zelf de keuze maken. Risicoreductie wordt gegeven in een percentage, Milieuverdienste in de vorm van een index en Kosten als netto contante waarde in €.
…Het RMK-systeem is een voorbeeld van multicriteria-analyse: er worden alternatieven met elkaar vergeleken door de scores op bepaalde criteria (in de hoofdcategorieën R, M en K) te wegen en bij elkaar op te tellen…
Hoe de wetenschap de wet heeft beïnvloed
Toepassing van RMK leerde al snel dat de meeste in-situtechnieken erg aantrekkelijk zijn vanuit maatschappelijk oogpunt en mede op basis van RMK besloot de Tweede Kamer het multifunctionaliteitsprincipe los te laten in de nieuwe Wet bodembescherming. RMK werd zelfs expliciet genoemd in de memorie van toelichting. Hoewel RMK dus alleen beslissingen beoogde te ondersteunen, zorgde het er indirect ook voor dat er meer saneringsalternatieven wettelijk werden toegestaan.
Wageningse onderzoekers gebruikten RMK in een groot Europees project over bodemsanering met planten: sommige planten zijn heel geschikt om bijvoorbeeld zware metalen via hun wortels uit de bodem te verwijderen. Dit project ging vooral over sanering van brownfields: weer zo’n woord dat niet bestaat in het Nederlands. Brownfields komen vooral voor in Oost-Europa waar grote gebieden zijn verontreinigd, onder andere met … tailings.
Referentie: Drunen, M.A. van, Beinat, E., Nijboer, M. & Okx, J.P. (2005). Multi-objective decision-making for soil remediation problems, Land Contamination & Reclamation, 13(4), 23-34.
Zie ook
- Persoonlijke website Michiel van Drunen
- Wikipedia over multicriteria-analyse
- Phytodec
- De milieuverwoestende jacht op olie (Kennislinkartikel)
- Evaluaties duurzaamheidsprojecten moeten en kunnen scherper (Kennislinkartikel)
- Kunst & Wetenschap (Kennislinkdossier)
- Plantaardig dieselen (Kennislinkartikel)
- De website van Edward Burtynsky (engelstalig)
- Fototentoonstelling Burtynsky in Gemeentemuseum Helmond