Een kankervaccin is iets anders dan de griepprik of een spuitje tegen tetanus. Die laatste twee zijn traditionele vaccins, ze kunnen een bepaalde ziekte voorkomen. Een injectie tegen kanker richt zich op het remmen van de tumorgroei. Het idee is simpel: een virus met kankergenen spoort het afweersysteem van de patiënt aan om tumorcellen te herkennen en te vernietigen. De uitvoering blijkt iets lastiger. Veel virussen worden door het afweersysteem onschadelijk gemaakt nog voordat zij hun werk kunnen doen.
Alfavirus
Michael Morse van het Amerikaanse Duke University Medical Center heeft daar nu iets op gevonden. Hij gebruikte een replica van een alfavirus om dendritische cellen, de boodschappers van het afweersysteem, te infecteren. Het virus mist verschillende genen die het nodig heeft om zichzelf te kunnen delen, maar draagt in plaats daarvan specifieke kankergenen. De dendritische cellen presenteren stukjes van de vreemde indringer aan de rest van het afweersysteem. Daardoor komen T-cellen in actie en worden er antistoffen aangemaakt tegen de kankereiwitten.
Morse testte zijn vaccin bij achtentwintig uitbehandelde kankerpatiënten. Binnen een periode van drie maanden kregen de vrijwilligers in totaal vier injecties. Na elke vaccinatieronde bepaalde Morse de hoeveelheid antistoffen die werd aangemaakt. Alle patiënten maakten antistoffen tegen het alfavirus. Toch maakten de meeste proefpersonen die een hoge dosis vaccin kregen ook antistoffen tegen de kankereiwitten. Blijkbaar weet een deel van de virusdeeltjes de dendritische cellen te bereiken voordat het afweersysteem ze onschadelijk kan maken.
Mooie resultaten
Het vaccin van Morse zorgt dus voor de productie van antistoffen tegen kankereiwitten, maar dat is nog niet voldoende. Kunnen die antistoffen ook echt de groei van tumoren remmen? Om daar achter te komen liet Morse de stoffen los op tumorcellen in het laboratorium. Met succes. De antistoffen vernietigen losse tumorcellen moeiteloos.
Bij patiënten met een grote, kwaadaardige tumor ligt dat toch iets anders. Vier van Morse’s patiënten gingen tijdens het testen van het vaccin niet verder achteruit. Bij één patiënt met alvleesklierkanker verdween een kleine uitzaaiing uit de lever. De rest van de proefpersonen reageerde niet op de therapie. Misschien niet de doorbraak waar Morse op had gehoopt, maar toch is hij tevreden met zijn resultaten. Het is tenslotte gelukt om het afweersysteem van een klein aantal uitbehandelde patiënten zodanig te activeren dat tumorcellen vernietigd worden.
Morse denkt dat patiënten met weinig tumorweefsel het meeste baat hebben bij zijn kankervaccin. Daarom wil hij de therapie in de toekomst graag testen bij vrijwilligers bij wie een tumor operatief werd verwijderd, maar waar de kans dat de kanker terug komt groot is.
Bron
Michael Morse e.a. An alphavirus vector overcomes the presence of neutralizing antibodies and elevated numbers of Tregs to induce immune responses in humans with advanced cancer The Journal of Clincal Investigation, augustus 2010
Zie ook
Revolutionair kankervaccin zichtbaar gemaakt (Radio Nederland Wereldomroep) Implantaat elimineert tumoren in muizen (Kennislinkartikel) Kanker (Kennislinkdossier)