De Russen zijn een race om de grondstoffen in de zeebodem van de pool begonnen. Tegelijkertijd bereiden de Canadezen zich voor op een robbertje bekvechten met de Amerikanen over wie de zeggenschap krijgt over de zeeroute van Europa naar Azië langs de noordkust van Canada en Alaska. De aanleiding hiervoor is dat het zee ijs op de noordpool aan het afsmelten is.

Op zich is het niets bijzonder dat er zee ijs op de polen smelt. Er smelt elke zomer zee ijs af terwijl het ijs in de winter aangroeit. Op de noordpool smelt er ’s zomers echter steeds iets meer ijs af dan er in de winter bijkomt. Het Amerikaanse National Snow and Ice Data Center heeft grafiekjes gemaakt van de toename of afname van de hoeveelheid zee ijs op de Noord- en de zuidpool ten opzichte van de gemiddelde ijsbedekking in de periode 1979 – 2000.

Je ziet een duidelijke golfbeweging van wat meer ijs dan gemiddeld in het ene jaar en wat minder dan gemiddeld in het andere jaar. Op de zuidpool is die beweging in evenwicht, maar op de noordpool worden de afwijkingen naar beneden steeds groter, terwijl de afwijkingen naar boven steeds kleiner worden. Het verdwijnen van het ijs is dus kennelijk niet meer in balans met het aangroeien ervan.

Ook Japanse onderzoekers van het Japan Aerospace Exploration Agency houden zich met het zee ijs op de noordpool bezig. Zij zijn degene die onlangs meldden dat op 15 augustus 2007 het record van het minste zee ijs op de noordpool is gebroken. Het vorige record werd in 2005 gehaald, op het hoogtepunt van de zomersmelt half september. Het op 15 augustus van dit jaar gevestigde record zal dus niet lang stand houden, want het smelten gaat ondertussen gewoon nog een paar weken door.

De Japanse onderzoekers baseren zich o.a. op metingen in de afgelopen vijf jaar met een sensor aan boord van de Amerikaanse Aqua satelliet. De sensor is een Advanced Microwave Scanning Radiometer (AMSR-E) die de bedekking van het zee ijs, de temperatuur van de oceaan, de hoeveelheid waterdamp en de neerslag meet op basis van zwakke radiogolven van de Aarde. Het voordeel is dat je met deze methode geen last hebt van bijvoorbeeld bewolking.

Met de AMSR-E gegevens hebben de onderzoekers een grote database gemaakt waarin je van elke willekeurige dag in de afgelopen vijf jaar de verspreiding van het zee ijs op de noordpool kunt zien. De afbeeldingen hieronder komen uit die database en laten telkens het zee ijs op de noordpool op 16 augustus zien in de periode 2002 tot nu.

Je ziet duidelijk dat het ijs elk jaar een stukje kleiner is geworden. Maar wat nog belangrijker is, is dat de onderzoekers concluderen dat het ijs sneller smelt dan de modellen van bijvoorbeeld het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) voorspellen.

Hiervoor zijn volgens de Japanners verschillende oorzaken. Zo kan ijs dat aan de kust ligt, zich minder vrij bewegen dan ijs op open zee. Doordat het ijs zich steeds verder van de kust van Siberië en Canada terugtrekt, kunnen grote stukken gemakkelijker afdrijven naar lagere breedtegraden waar de zee warmer is en het ijs sneller smelt. Daarnaast betekenen grotere stukken ijs-vrije poolzee dat het water meer zonnewarmte kan opnemen en warmer wordt. Dit versnelt vervolgens weer het afsmelten van het resterende ijs.

Effecten van afsmelting

Dit is natuurlijk allemaal leuk en aardig, maar wat voor gevolgen heeft het afsmelten van het zee ijs op de noordpool eigenlijk nog meer? Het eerste waar je aan denkt bij het smelten van grote ijsmassa’s is een stijging van de zeespiegel. Gelukkig hoeven we daarvoor in dit geval niet direct bang te zijn. Alleen afsmeltend landijs zorgt voor een zeespiegelstijging. Als landijs afsmelt, wordt namelijk water dat eerst op het land lag aan de zee toegevoegd. Zee ijs is al een onderdeel van de zee. Het water ondergaat alleen een fase overgang, er komt geen water in de zee bij.

Het afsmelten van het zee ijs heeft echter wel een ander effect. Zonlicht wordt namelijk veel beter weerkaatst door lichtgekleurd ijs en sneeuw dan door donkergekleurd water. Het afsmelten van het ijs zorgt er daardoor voor dat er meer zonlicht op de aarde wordt geadsorbeerd en minder terug de ruimte in gekaatst. Hierdoor houdt de aarde meer warmte vast en kan het klimaat warmer worden, waardoor er vervolgens weer meer ijs afsmelt, enz.

Zo’n zelfversterkend effect maar dan omgekeerd kennen we uit de ijstijden. Tijdens een ijstijd is er heel veel ijs en sneeuw op aarde, waardoor er meer zonlicht wordt teruggekaatst en het nog kouder wordt. Afsmelten van het noordpoolijs zou dus de opwarming van het klimaat kunnen versterken. Maar je moet natuurlijk wel naar de weerkaatsing van de hele aarde kijken, dus dit gaat alleen op als ook op de gehele aarde de netto weerkaatsing van zonlicht afneemt.

Aan de andere kant kan de versterkte opwarming van het klimaat ook weer een afremmend effect op het verdwijnen van het zee ijs veroorzaken. Een recent artikel in het tijdschrift Nature (zie Kennislinkartikel “Klimaatverandering en regenval”) laat zien dat computermodellen voorspellen dat de huidige opwarming van het klimaat tot meer neerslag op hoge breedtegraden leidt, terwijl de neerslag op lage breedtegraden afneemt.

Omdat het noordpoolijs zich op een hoge breedtegraad bevindt, zou dit voor een snellere aangroei van het ijs kunnen zorgen in de vorm van meer sneeuw die op het ijs valt. Dit zie je in extreme vorm bij sommige gletsjers die hierdoor ondanks het opwarmende klimaat zelfs aangroeien. De Hubbard Glacier in Alaska is hier een voorbeeld van (zie de links hieronder).

Het is dus duidelijk het afsmelten van het ijs, net als klimaatverandering in zijn algemeenheid, afhankelijk is van een complex samenspel van verschillende factoren. Dat maakt het ook zo moeilijk om de effecten van klimaatverandering precies te voorspellen. Ondertussen gaat de race om de noordpool gewoon door. Want hoewel het lastig is te voorspellen hoe snel het ijs op de noordpool verder zal afsmelten, dat het verder zal afsmelten is toch wel erg waarschijnlijk.