Met de Europese telescoop Kueyen heeft een team van sterrenkundigen een gelanceerde reuzenster gevonden op 200.000 lichtjaar van de aarde. HE 0437-5439 is acht keer zo zwaar als de zon en racet met 723 km/s (2,6 miljoen kilometer per uur) van ons af. De zwaartekracht van de melkweg is niet groot genoeg om de ster ooit nog terug te brengen. Dé vraag voor sterrenkundigen is: waar komt de ontsnappende reuzenster vandaan?
Artist’s impression van de ster HE 0437-5439 die met 723 km/s wegraast uit de Grote Magelhaense Wolk. bron: ESO Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Een enorme snelheid zoals die van HE 0437-5439 heeft maar één mogelijke oorzaak: lancering door een superzwaar zwart gat zoals in het hart van onze melkweg. Sterrenkundigen hebben wel vaker vluchtende sterren gevonden en denken dat die ooit deel waren van een dubbelster. Als een dubbelster naar het centrale zwarte gat valt kan de ene partner worden gevangen terwijl de andere een zwaartekrachts-zwieper krijgt. Leuke verklaring, één probleem: HE 0437-5439 is veel te jong en staat te ver weg om uit onze melkweg te kunnen komen.
Reuzensterren branden veel heviger dan de zon en leven daardoor korter. De zon wordt tien miljard jaar oud, maar een reus als HE 0437-5439 heeft maar een paar miljoen jaar te leven. Zelfs met zijn enorme snelheid kan hij nooit in het hart van de melkweg zijn ontstaan. Gelukkig is er een andere kraamkamer: aan de hemel staat HE 0437-5439 vlakbij de Grote Magelhaense Wolk in het zuidelijke sterrenbeeld Dorados (zwaardvis). De Wolk is een satellietstelsel van onze eigen, grotere melkweg. Is de reuzenster gelanceerd door een zwart gat in dit ministelsel?
Bewijs dat er een enorm zwart gat in het hart van onze melkweg huist. Rond de radiobron Sagittarius A* draaien sterren in een krappe en snelle baan. Uit hun beweging kunnen sterrenkundigen berekenen hoe zwaar de massa is die de sterren in hun baan houdt. Die is miljoenen malen zwaarder dan de zon en past in zó’n klein stukje ruimte dat het alleen een zwart gat kan zijn. bron: ESO Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Sterrenkundigen hebben in het hart van veel grote sterrenstelsels een supermassive gevonden, maar bij de Grote Magelhaense Wolk was dat nog niet gelukt. HE 0437-5439 is een flinke hint dat ook dit satellietstelsel zo’n gat als kern heeft.
Samengesmolten
Lancering vanuit de Grote Magelhaense Wolk is niet de enige oplossing voor het raadsel van HE 0437-5439. Zo kan de ster ook zijn ontstaan doordat twee lichtere sterren samensmolten. Zijn mogelijke leeftijd stijgt dan enorm en daardoor ligt onze eigen melkweg ineens wél in het bereik. Verdere waarnemingen moeten uitwijzen waar de vluchtende ster vandaan komt en hoe hij is ontstaan.
Zie verder
- Update: supersnelle ster komt uit Magelhaense Wolk (Kennislinkartikel van Govert Schilling)
- Speeding star observed with VLT hints at massive black hole (Engels)
- Ster uit melkweg geslingerd (Kennislinkartikel)
- Mysterieuze materie wiedt dwergstelsels (Kennislinkartikel)
- Orde door chaos (Kennislinkartikel)
- Kennislink dossier: zwarte gaten
- Stoomcursus zwarte gaten (Kennislinkartikel)
- Zwart gat neemt hapje ster (Kennislinkartikel)