Spanje en Portugal beleven de ergste droogte sinds zestig jaar. De Spaanse overheid heeft het watergebruik al aan banden gelegd. Zwembaden mogen niet meer worden gevuld, de tuin sproeien of auto’s wassen is voorlopig verboden. En dat zijn nog de minst ingrijpende maatregelen. Boeren hebben een sproeiverbod gekregen, met alle gevolgen van dien voor de landbouw.

Verdamping

“Het probleem is dat de afgelopen winter heel weinig neerslag is gevallen. En als de regen uitblijft, begint de zomer al te droog”, zegt Harry Geurts van het Nederlands klimaatinstituut KNMI. “Vervolgens wordt het heet, waardoor het resterende water in hoog tempo verdampt. Daarnaast ontstaat een zelfversterkend proces, want de temperatuur stijgt sneller in een gebied waar het droog is. Water in de bodem heeft een aantoonbaar verkoelend effect.”

Herstel

In 2003 werd Spanje ook al getroffen door een periode van extreme droogte, waarvan de natuur nauwelijks was hersteld. “Na een hele droge zomer zijn jaren later de gevolgen nog zichtbaar”, zegt professor Han Olff, hoogleraar ecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. “Plantensoorten die afhankelijk zijn van een vochtige omgeving, hebben tijd nodig om te herstellen. De meeste soorten overleven het wel.” Dat is te danken aan de groeiseizoenen. In het mediterrane gebied bloeien de meeste soorten in het voorjaar, zodat de zaden in de zomer in de bodem liggen en het daaropvolgend jaar kunnen uitkomen. Maar volgens Olff ligt de zaak anders als de huidige droogte in het Middellandse Zeegebied een voorteken is van langdurige klimaatverandering. “Dan zijn op termijn de effecten op het ecosysteem groter.”

Langdurige droogte

Klimatoloog Harry Geurts van het KNMI wil nog niet spreken van blijvende klimaatverandering, maar noemt de situatie wel opvallend. “Tot op zekere hoogte is hier sprake van toeval. Het weer is grillig: opeenvolgende droge jaren kunnen worden afgewisseld met opeenvolgende natte jaren”, zegt Geurts. “Maar wat nu gebeurt, past helemaal in het beeld dat klimaatonderzoekers verwachten voor de 21^ste eeuw: een verdere afname van de neerslag, en verdroging in landen als Frankrijk, Spanje en Portugal.”

Watertekort

Niet alleen het weer is van invloed op de leefbaarheid van een regio, ook de hoeveelheid mensen die er wonen. Zuid-Europa is bij uitstek een toeristische regio. “Zeker in het zomerseizoen, als water toch al schaars is, hebben die mensen veel water nodig”, zegt ecoloog Han Olff. “Het water moet worden opgepompt uit gebieden waar ook de natuur van grondwater afhankelijk is, met verdroging tot gevolg. Toerisme zal die problemen verder versterken.”

Daarmee groeit bovendien het risico van grote bosbranden. Ieder jaar worden de landen rond de Middellandse Zee getroffen door zo’n 45.000 bosbranden. Mensen moeten hun huizen verlaten en de schade loopt in de tientallen miljoen euro’s. Duizenden hectares bos gaan verloren. De combinatie van verdroging en bosbranden zorgt voor aantoonbare bodemdegradatie.

Woestijnvorming

Uit recent onderzoek van het Europees Milieuagentschap (EMA) blijkt dat het Middellandse Zeegebied ernstig wordt bedreigd. Vooral als gevolg van menselijk ingrijpen treedt bodemerosie en bodemverzilting op. Overexploitatie van de zoetwatervoorraden is de grootste boosdoener, zo meldt het rapport ‘Het milieu in Europa: de tweede balans’ uit 2001. Behalve het toerisme is ook de intensieve landbouw hieraan debet. De EMA waarschuwt zelfs voor woestijnvorming in Zuid-Europa als er op korte termijn geen maatregelen worden genomen.

Er wordt gewerkt aan oplossingen voor de verwachte waterproblemen. Ontziltingsinstallaties moeten zeewater geschikt maken voor menselijk gebruik, bijvoorbeeld om mee te douchen of af te wassen. Over het algemeen is bewerkt zeewater nog niet geschikt als drinkwater. Maar dat is volgens Han Olff niet genoeg. “Mensen redden zich wel”, zegt de ecoloog. “Wat de natuur betreft, ben ik wat somberder.”

Biodiversiteit

Volgens Olff verschuiven als gevolg van klimaatverandering de verspreidingsgebieden van planten en dieren, omdat hun oude leefgebied te heet en te droog is geworden. Olff: “In Europa liggen de koelere en nattere streken in het noorden, dat dichtbevolkt is. Er is geen plaats. Planten en dieren lopen als het ware tegen een muur aan. De verwachting van biologen is dat de biodiversiteit die we nu kennen, zal afnemen. Planten en dieren zullen uitsterven.”

Ook Harry Geurts van het KNMI is pessimistisch gestemd. “Klimaatonderzoekers zijn het erover eens dat de temperatuur de komende decennia oploopt. Rond het jaar 2100 is het op aarde gemiddeld 1 tot 6 graden Celsius warmer dan nu. En dat is een forse verhoging met grote gevolgen. Niet alleen voor Europa, maar ook voor de rest van de wereld.”