In 1841 legde Willem Albert Scholten de basis voor een aardappelzetmeel fabriek in het dorpje Foxhol, aan de rand van de Veenkoloniën. Deze locatie werd gekomen omdat het goede waterwegen waren, voldoende arbeid beschikbaar was en natuurlijk een overvloed aan aardappels. De aardappelzetmeel fabricage was historisch gezien altijd gelokaliseerd in de landelijke gebieden in Groningen en Zuidoost Drenthe en dankzij de simpele productietechnieken was het ook makkelijk om schaalvoordelen te creëren.

De eerste Nederlandse industriële multinational

Het bedrijf, de Firma W.A. Scholten, was de eerste industriële multinational van Nederland. Ze verdient deze titel omdat ze industriële productie (van aardappelmeel) verplaatste van Nederland naar Duitsland, Oostenrijk/Hongarije en Rusland in de periode 1866-1889. W.A. Scholten zette in totaal maar liefst eenentwintig fabrieken op, waarvan tien buiten Nederland. Zeventien fabrieken produceerden aardappelzetmeel en derivaten. De overige vier: een suikerraffinaderij, een aardappeljenever destilleerderij, een fabriek in strokarton en een turffabriek.

‘Doe-maar-normaal’ zaken doen

Niet alle buitenlandse fabrieken van de firma waren overigens even succesvol. Vooral de fabrieken geopend in Tarnov (Polen) en Tarnopol (Oekraïne) mislukten verschrikkelijk.

Het is interessant om te zien dat het management en het uiterlijk van de fabrieken direct herkenbaar waren als Nederlands, of zelfs als Gronings. Het hoger kader personeel in de buitenlandse bedrijven van de firma was altijd compleet Nederlands, wat de Groningse ‘doe-maar-normaal-is-al-gek-genoeg’ houding in zakendoen internationale bekendheid gaf.

Door deze international activiteiten was de W.A. Scholten een van de eerste Nederlandse bedrijven die aan Foreign Direct Investment deden. Dit is bijzonder omdat in de het Nederland van de negentiende eeuw geen toonaangevend land was in industriële ontwikkelingen.

Dit specifieke bedrijf had echten een baanbrekende rol, omdat de eigenaar-ondernemer een erg sterke persoonlijkheid had en flinke ambities. Daarnaast had het bedrijf grote liquiditeit; veel geld om handen. Dat vele geld maakte de vroege internationale oriëntatie mogelijk, het hielp bij het maximaliseren van draagvlak en het creëren van schaalvoordelen.

AVEBE

Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde het bedrijf zich steeds meer als een leidinggevende onderneming, Gedurende de jaren 1950 tot en met in de zeventiger jaren groeide het bedrijf substantieel, voornamelijk door het overnemen en samenvoegen van bedrijven.

Helaas leidden ongecontroleerde nieuwe buitenlandse investeringen en onkundig management naar een faillissement in 1978. De aardappelzetmeel fabriek in Foxhol werd echter opgenomen in het AVEBE concern (2000 werknemers; actief in 20 landen) wat tot op heden nog steeds in bedrijf is.

Eeuwige roem

W.A. Scholten en zijn bedrijf zijn erg bekend, niet alleen in Noord Nederland, maar ook buiten de nationale grenzen. Dit omdat al sinds het einde van de negentiende eeuw dit bedrijf verreweg het grootste Noordelijke bedrijf was. W.A. Scholten en zijn zoon lieten een industrieel imperium en een industriële erfenis na aan de provincies Groningen en Drenthe. W.A. Scholten bracht de provincie Groningen ook faam buiten de landelijke territoria, zelfs toen het bedrijf onder deze naam niet verder ging en werd opgenomen in het AVEBE concern.

Maar ook op het meer lokale niveau heeft Scholten markeringen achtergelaten. De stad Groningen heeft een W.A. Scholtenstraat en een turffabriek in zuidoost Drenthe werd de spil van een nieuw dorp. Dit dorp werd Klazienaveen genoemd, vernoemd na de vrouw van W.A. Scholten: Klaasien.

Overige literatuur

Ekhart, J. (1999) Van Groningen tot Oekraïne. Verslag van een speurtocht naar de tien buitenlandse fabrieken van Willem Albert Scholten. Groningen: Egbert Forsten & profiel.

Werf, J.J. van (1989) Industrie en regio. Groningen: Wolters-Noordhof. (with English summary)