Alle mensen hebben van nature nandrolon in lichaam en urine. Maar als het hormoon in een te hoge concentratie aanwezig is en je bent topvoetballer, dan ontstaat een probleem. Dat ondervinden momenteel Edgar Davids en Frank de Boer. Beiden werden onlangs positief bevonden na een dopingtest, waarbij een afbraakproduct van nandrolon (19-norandrosteron, 19 NA) werd gemeten. De dopinglaboratoria troffen bij Davids 2,7 nanogram 19 NA per milliliter urine, bij De Boer wordt gespeculeerd over een waarde van rond de acht nanogram. Te hoog, concludeerden voetbalofficials, want de grens ligt bij 2,0 nanogram. Beide voetballers zweren niets gebruikt te hebben – hooguit legale voedingssupplementen.
Juist die voedingspreparaten – vitaminen, mineralen, aminozuren, maar ook plantenextracten – zijn de spil waar de nandrolonkwestie momenteel om draait. In de preparaten die de voetballers slikten zouden zogenaamde prohormonen hebben gezeten, die het lichaam omzet in nandrolon. De ingrediëntenlijst op het etiket zou dat niet vermelden, of de hormonen zijn er als ‘vervuiling’ ingekomen.
Positieve proefpersonen
De verdediging van De Boer heeft contact gezocht met het Groningse Xendo Laboratories om daar zijn voedingssupplementen te laten analyseren, om die theorie te onderzoeken. ‘Je moet voor ogen houden hoe voedingspreparaten worden geproduceerd’, schetst Reinier Schwietert, directeur van Xendo, een onderneming die normaal gesproken bloed- en urinemonsters uit (pre)klinische proeven analyseert. ‘Als er op dezelfde productielijn ’s ochtends hormoonpillen worden geslagen en ’s middags voedingssupplementen, dan krijg je besmetting als de lijn niet goed is schoongemaakt.’
Maarten Blom, onderzoeker bij hetzelfde bedrijf: ‘Een Duits onderzoek heeft vorig jaar aangetoond dat sommige voedingssupplementen 381 microgram 4-norandrosteendion, een prohormoon van nandrolon, per pil bevatten – zonder dat het op het etiket staat. Zulke pillen werden aan zes vrijwilligers gegeven en dat leidde tot een positieve dopingtest bij alle proefpersonen. Sommige proefpersonen kregen na het slikken van een capsule een waarde van boven de driehonderd nanogram 19 NA per milliliter. Dat onderzoek is in ieder geval een duidelijk proof of concept: voedingssupplementen kunnen ongemerkt een positieve dopingtest veroorzaken.’
Xendo zal een combinatie van vloeistofchromatografie en massaspectrometrie gebruiken om de prohormonen op te sporen. Ook de KNVB laat bij het RIVM een soortgelijke bepaling uitvoeren. De aandacht gaat vooral uit naar voedingssupplement Plantina Fit van Ortho Company uit Gendringen. De Boer zegt dat preparaat te gebruiken en ook de KNVB is afnemer van Plantina Fit.
Mannen met borsten
Een deel van de productie van Plantina Fit gebeurt in de Verenigde Staten. Daar is de verkoop van prohormonen van nandrolon zoals 4-norandrosteendion en 5-norandrosteendiol in supplementen toegestaan. Vervuiling van de voedingspreparaten zou bij de Amerikaanse producent kunnen zijn opgetreden, al ontkent Ortho Company die mogelijkheid.
Nandrolon wordt in de VS vooral in krachtsport als doping gebruikt, zowel als injectie – als pilvorm. Na injectie is het hormoon maandenlang in de urine aantoonbaar, de pilvorm is na één tot twee weken uit het lichaam verdwenen. Nandrolon lijkt sterk op het spierversterkende testosteron – slechts een methylgroep ontbreekt – maar is populairder omdat het veel minder bijwerkingen heeft, zoals ongewenste haargroei, acne en borstontwikkeling bij mannen. Testosteron wordt namelijk voor een deel omgezet in het vrouwelijke hormoon estradiol.
Het menselijk lichaam maakt ook zeer kleine hoeveelheden nandrolon aan. ‘Hoe dat precies werkt, is nauwelijks bekend’, zegt Blom. ‘Waarschijnlijk ontstaat het als nevenproduct van de omzetting van testosteron in estradiol, maar daar zijn alleen indirecte bewijzen voor. Het blijkt bijvoorbeeld dat als de productie van estradiol wordt gestimuleerd er ook meer nandrolon en meer 19 NA in de urine ontstaat.’ Dat is tevens een van de redenen waarom de grenswaarde voor vrouwen (die meer estradiol aanmaken) hoger is dan die voor mannen: vijf respectievelijk twee nanogram 19 NA per milliliter.
Het Internationaal Olympisch Comité heeft die grenswaarden vastgesteld aan de hand van onderzoek aan de urine van 180 sporters. De grens ligt al hoger dan de hoeveelheid 19 NA die bij de meeste mensen wordt aangetroffen, maar volgens sommigen levert een waarde van 10 nanogram een veiliger marge. Zeker omdat pas ver boven die waarde een sportief voordeel valt te verwachten.
In hoeverre het onderzoek van Xendo Frank de Boer zal helpen is de vraag. Zelfs al bevat het supplement prohormonen van nandrolon, dan is dat geen sluitend bewijs dat er niet bewust doping is gebruikt. Groter probleem is dat de verschillende laboratoria mogelijk tot andere conclusies komen, aldus Schwietert. ‘De eerste supplementpillen die van een vervuilde productielijn komen, bevatten meer hormoon, dan degene die als laatste worden geproduceerd. Dat is tricky, want de ene pot pillen kan daardoor een veel hogere concentratie hebben dan de andere.’ De rechter mag beslissen.