Van ‘Schijf van vijf’ naar ‘Maak je niet dik’

In de jaren ’80 en ’90 lag de nadruk van de gezondheidsvoorlichting op gezonde voeding. Een evenwichtig eetpatroon bijvoorbeeld, zoals in de beroemde schijf van vijf. Rond de millenniumovergang veranderde dit. Bij voorlichtingscampagnes wordt nu vooral kritiek geleverd en wordt gewaarschuwd voor overgewicht. Asha ten Broeke: “Mensen worden ineens direct op hun gewicht aangesproken. In onze cultuur is dat taboe. Je zegt ook niet tegen de buurvrouw dat ze zo is aangekomen. Dat is beledigend. Dat het een instantie is die de boodschap brengt, verandert daar weinig aan.”

Kritiek op gewicht is beledigend

Maar wat gebeurt er eigenlijk als je iemand beledigt? “Als je kritiek hebt op iemands gewicht, bijvoorbeeld door te zeggen dat hij niet genoeg wilskracht heeft om minder te eten, dan wordt die persoon aangetast in zijn zelfbeeld. Ga je de gevaren van overgewicht benadrukken, dan verliest iemand een deel van de vrijheid om te doen en laten van hij wil. Beide gevallen zijn een voorbeeld van wat wij noemen ‘gezichtsbedreiging’.” Dit is ook voor gezondheidsvoorlichters iets om rekening mee te houden, benadrukt Asha ten Broeke. “Uit mijn onderzoek blijkt duidelijk dat hoe gezichtsbedreigender een boodschap is, hoe minder overtuigend.”

Fictieve zender maakt voorlichting overtuigender

“Maar,” benadrukt de onderzoekster, "we kunnen natuurlijk niet zomaar ophouden met voorlichting te geven over overgewicht. Daarom heb ik ook onderzocht of je de boodschap zo kan aanpassen, dat hij minder gezichtsbedreigend en dus overtuigender wordt. Twee dingen blijken daarbij effectief. Zo kun je de boodschap indirect brengen. Dus in plaats van botweg ‘jij bent te dik en dat is slecht voor je’ zeg je ‘dik zijn is slecht voor mensen’. Daarnaast kun je een fictieve zender opvoeren om de boodschap te brengen. Je zegt bijvoorbeeld dat de boodschap komt van een arts of een lotgenoot.

De arts is hierin overigens het meest effectief. We denken dat dit komt doordat de lezer dan de rol van patiënt aanneemt. En een arts die een patiënt voorlicht over overgewicht, dat is lang niet zo beledigend als wanneer bijvoorbeeld de buurvrouw met dezelfde boodschap komt." Is er dan een gouden regel voor gezondheidsvoorlichters? “Jazeker,” vindt Asha ten Broeke. “Laat een arts de boodschap indirect brengen. Uit mij onderzoek is gebleken dat dit het minst gezichtsbedreigend en ook het meest overtuigend is.”