Tegenwoordig is het kurkdroog rondom de Rode Zee.

NASA

NASA

Wat hebben zoetwater en koraal gemeen? Niet zoveel zou je op het eerste gezicht zeggen. En dat klopt ook, want koralen leven in het zoute oceaanwater, terwijl zoetwater op het land te vinden is. De Israëlische geologen Boaz Lazar (Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem_) en Mordechai Stein (Israëlische Geologische Dienst_) koppelen zoetwater en koralen aan elkaar en verklaren hierdoor een migratieroute van onze mensensoort (Homo sapiens) 140.000 jaar geleden.

Moderne droogte

De moderne mens ontstond zo’n 200.000 jaar geleden in Oost-Afrika, en bleek zo succesvol dat verspreiden binnen Afrika geen probleem was. Eerder dit jaar opperden wetenschappers dat de mens al rond 125.000 jaar geleden in de zuidoosthoek van het Arabisch Schiereiland vertoefde op basis van artefacten. Tegenwoordig is het Arabisch Schiereiland een woestijn van rosten en zand met uiteraard zeer weinig vegetatie. Hoe de mens dan de Rode Zee over kon steken of daar zelfs in de buurt kon wonen, was een raadsel. Daarvoor moet worden gekeken naar de gesteenten bij de Rode Zee. Dit is precies wat de Israëliërs deden.

Links de locatie van Aqaba in Jordanië en rechts het stadje waarbij de fossiele riffen zijn gevonden.

Aviad2001

Kalkmineralen

Ze keken naar fossiele koraalriffen die eens in de noordelijke Rode Zee groeiden bij Aqaba in zuidwestelijk Jordanië, maar door ophoging van het land ter plaatse boven het zeeniveau kwamen te liggen. Het kalkskelet van koraal bestaat uit aragoniet, één van de twee bekende kalkmineralen. In bepaalde gevallen blijft het aragoniet bij fossilisatie bewaard, waardoor de datering van deze gesteenten met koraal mogelijk is. In veel gevallen gaat dat niet op en verandert het aragoniet in een ander kalkmineraal, calciet. Dit mineraal heeft exact dezelfde chemische samenstelling (CaCO₃), maar heeft een andere kristalstructuur, wat veel minder geschikt is om te dateren.

Dat veranderen van mineraal gebeurde ook in het geval van de riffen bij de Rode Zee. Toen de riffen eenmaal boven water kwamen en via zout grondwater onder de invloed van het zoete grondwater terecht kwamen, verving calciet het aragoniet. Dat kan – geologisch gezien – zeer snel gaan: enkele duizenden jaren zijn al voldoende. Mogelijk was dat ook het geval met de koralen gebruikt voor het onderzoek, want ze zijn bijzonder goed bewaard gebleven.

Met een nieuwe methode wisten Lazar en Stein deze koralen van calciet te dateren: rond 190.000 jaar geleden groeiden de koralen; de omzetting van aragoniet naar calciet vond zo’n 140.000 jaar geleden plaats. Wat dit betekent?

Calciet (links) en aragoniet (rechts).

Didier Descouens

Nat

Rond 140.000 jaar geleden begon net de warme periode tussen de één-na-laatste en laatste glaciaal (‘ijstijd’ in populaire termen). Voor de omzetting van aragoniet naar calciet was veel zoetwater nodig. Het klimaat rond de Rode Zee was dus anders dan tegenwoordig: er was veel neerslag.

Hier kon de oermens goed mee leven. Artefacten van ca. 125.000 jaar oud zijn bijvoorbeeld gevonden in Eritrea (zuidwestkust van de Rode Zee), en oostelijk Egypte was bewoond rond 118.000 jaar geleden. Samen met de riffen van Aqaba vertellen deze vondsten dat het de mens gemakkelijk werd gemaakt om via de Rode Zee naar het noorden te trekken richting Europa en Azië. De gunstige klimatologische omstandigheden verklaren ook waarom de mens mogelijk op het Arabisch Schiereiland kon belanden via het zuidelijkste puntje van de zee. Er was voldoende zoetwater in de regio. Wat dat betreft is de mens nog nauwelijks veranderd, want we zoeken nog steeds zoetwater op.

Zie ook:

• Trek oude mens tot ver in Azië véél eerder (Kennislinknieuws)
• Riffen in gevaar (Kennislinkdossier)
• Pekingmens 270.000 jaar ouder (Kennislinknieuws)
• Massa-immigratie nekte de Neanderthaler (Kennislinknieuws)