Het IPCC, de klimaatcommissie van de VN, verzamelt elke zes jaar de laatste wetenschappelijke inzichten over het klimaat in haar rapporten. Op twee februari werd in Parijs het vierde rapport gepresenteerd. Het IPCC de klimaatverandering met ‘grote waarschijnlijkheid’ toeschrijven aan menselijke invloed. Een hardere conclusie dan in het vorige rapport, dat slechts van ‘waarschijnlijk’ sprak.

Hoofdoorzaak van de klimaatverandering is het door mensen geproduceerde broeikasgas CO₂, dat vrijkomt bij energieopwekking uit fossiele brandstoffen. CO₂ houdt de aarde warm door warmtestraling die normaal vanaf de aarde het heelal in zou reizen terug te kaatsen naar het oppervlak.

Betrouwbaar

Aan het IPCC-rapport is jaren gewerkt door een internationaal team van wetenschappers. Onafhankelijke onderzoekers gaven commentaar op rapport en samenvatting, zodat de eindtekst zo evenwichtig en betrouwbaar mogelijk is. Het nieuwste verslag van het IPCC stoelt op veel meer waarnemingen en betere modellen dan zijn voorganger. De belangrijkste conclusies op een rijtje.

Mensen zorgen voor CO2

Zit er echt meer broeikasgas in de atmosfeer door menselijk ingrijpen? Analyses van lang geleden gevangen luchtbelletjes in ijskernen laat zien dat er sinds 650.000 jaar nooit zoveel kooldioxide en methaan in de atmosfeer zat als tegenwoordig. Dat komt volgens het IPCC-rapport door gebruik van fossiele brandstoffen, toegenomen landbouw en veeteelt en veranderingen in landgebruik. De afgelopen 10 jaar steeg de concentratie kooldioxide sneller dan ooit, wat leidt tot een sterker broeikaseffect: de atmosfeer houdt meer warmte vast.

Merkbare opwarming

De toegenomen concentratie broeikasgas hangt volgens het IPCC samen met de duidelijk merkbare opwarming van de aarde. De atmosfeer en de oceaan worden warmer, wat gepaard gaat met veranderingen in neerslag, sneeuw- en ijsbedekking en met een stijging van de zeespiegel.

Tegen het eind van de 21e eeuw is de aarde naar verwachting tussen 1,1 en 6,4 graden Celsius opgewarmd. Gemiddeld over de hele aarde kan de zeespiegel dan tussen 0,18 en 0,59 m gestegen zijn. Volgens het IPCC kan de zeespiegel zelfs nog verder stijgen als het ijs van Groenland en Antarctica sneller smelt.

Minder wolken door actieve zon

Broeikassceptici betwijfelen de breed gedragen analyse van het IPCC. De wereldtemperatuur zou niet of nauwelijks veranderen door menselijk handelen, maar door natuurlijke invloeden. Zo zou de zon indirect haar invloed op het klimaat doen gelden.

Onze ster kan via uitbarstingen van gigantische geladen wolken ( Coronal Mass Ejections, CME’s) een schild aanbrengen tegen kosmische straling uit het heelal. Die heeft weer invloed op de hoeveelheid wolken in de aardse atmosfeer en daarmee op de temperatuurhuishouding.

Deeltjes uit de kosmische straling fungeren bij inslag op de atmosfeer als groeikern voor wolken. Wolken zijn wit en kaatsen zonne-energie terug het heelal in, voordat die de aarde kan verwarmen. Een actieve zon zorgt voor minder kosmische straling en minder wolken. Een rustige zon geeft kosmische straling ruim baan en wekt indirect meer bewolking op.

Sommige onderzoekers denken dat een lange, rustige periode van de zon de Kleine IJstijd veroorzaakte: een periode van lagere temperaturen en verminderde zonneactiviteit tussen de Middeleeuwen en de negentiende eeuw. Als bewijs voeren ze radioactieve materialen op, die ontstaan bij de botsing van kosmische straling met de atmosfeer. Zulke stoffen zijn honderden jaren later nog terug te vinden in het poolijs. Daaruit blijkt dat de zon tijdens de Kleine IJstijd bijzonder rustig was.

Emeritus hoogleraar sterrenkunde Kees de Jager denkt dat de opwarming van de aarde na 1950 samenhangt met de toegenomen activiteit van de zon in die periode. ‘De grootste CME’s die ooit geregistreerd werden traden op in de jaren 2003 en 2005’, legt hij uit. Samen met wetenschappers uit verschillende landen voorspelt De Jager dat de zonneactiviteit na 2011 sterk zal dalen. ‘Wij vermoeden dat er een nieuwe Kleine IJstijd kan komen waarbij de gemiddelde aardtemperatuur met 0,6^o daalt.’

Extreem gevoelig

Het Europese ACCROTELM-project ( Abrupt Climate Changes Recorded over The European Land Mass) vond aanwijzingen dat het klimaat onder invloed staat van zonneactiviteit. De onderzoekers achterhaalden klimaatveranderingen over een periode van enkele duizenden jaren aan de hand van hoogveenlagen, die zeer gevoelig zijn voor veranderingen in temperatuur en neerslag.

De Accrotelm-onderzoekers denken dat het Europese klimaat niet alleen sneller kan veranderen dan voorheen gedacht, maar ook dat het extreem gevoelig lijkt voor de invloed van de zon. ‘Als het klopt dat veranderende zonne-activiteit grote invloed kan hebben op het klimaat, dan moeten modellenbouwers de zon een belangrijkere rol laten spelen in hun modellen’, schrijven Amsterdamse wetenschappers in een artikel op Kennislink

Meerderheid van wetenschappers: mens is schuldig aan klimaatverandering

Overheerst de CO₂-uitstoot van menselijke origine andere klimaatinvloeden? Er zijn talrijke effecten waar mensen geen greep op hebben. De zon beïnvloedt indirect wolkvorming en de hoeveelheid gereflecteerd zonlicht. Uit van nature smeltende toendra’s komt CO₂ vrij dat bijdraagt aan het broeikaseffect. En vulkanen jagen fijne stofdeeltjes de atmosfeer in, waar ze zonlicht wegkaatsen voor het de aarde bereikt. Toch lijkt de menselijke invloed de belangrijkste. Het IPCC stelt gebaseerd op honderden publicaties dat de invloed van broeikasgassen tot vijf keer zo groot is als die van de actieve of rustige zon.

Volgens computersimulaties, waarin verschillende invloeden op de wereldtemperatuur los van elkaar worden onderzocht, was de gemiddelde temperatuur zónder menselijke invloed juist gedaald in plaats van gestegen. De menselijke uitstoot van CO₂ lijkt daarmee van doorslaggevende invloed op het klimaat. In haar serie rapporten is het IPCC steeds verder opgeschoven naar die harde conclusie. Nu is het de vraag of beleidsmakers in landen als de VS en China, grootproducenten van CO₂, die conclusie overnemen en hun uitstoot gaan beperken. Het oordeel van wetenschappers moet daarbij opboksen tegen economische motieven.