Frank Bosman speurt in de wereld van videogames naar tekenen van religie. Hij is een soort van virtuele reli-detective. Bosman is als theoloog verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Daar organiseert hij cursussen en lezingen over religie en filosofie voor een breed publiek. Maar in zijn vrije tijd speelt hij videogames. Veel videogames. Om er zo later wetenschappelijke artikelen over te schrijven. Op Bessensap liet hij zien wat religie en games met elkaar te maken hebben.
Trailer van Fallout 3, een van de spellen die Bosman speelt en bestudeert.
De Verlosser brengt water
“Het evangelie is alive and kicking”, zegt Bosman. “In videogames worden allerlei christelijke symbolen gebruikt en verhalen verteld. De game-ontwikkelaars maken, soms bewust maar meestal onbewust, gebruik van elementen uit de christelijke beeldtaal en traditie.” In Fallout 3, een populair en met prijzen bekroond spel, ziet Bosman belangrijke christelijke thema’s terug komen. Het spel speelt zich af in 2277, als de wereld dankzij een nucleaire oorlog onbewoonbaar is geworden, op een paar ondergrondse bunkers na. Bovengronds wonen mutanten en andere levensgevaarlijke wezens. Het is de taak van de speler, de Lone Wanderer, om de wereld van de ondergang te redden.
Bosman: “Fallout 3 is een laatmoderne versie van het oeroude christelijke verlossingsverhaal. Gezonden door de Vader (James) moet de Zoon (de speler) geholpen door een geheimzinnige stem uit de hemel (dr. Li) zijn eigen leven opofferen om de gevallen mensheid (van de postapocalyptische wereld van Fallout 3) van zijn eigen zondigheid (paranoia, haat, oorlog, onverantwoord genetisch gerommel) te redden.” In andere woorden, als je Fallout 3 speelt, waan je je, heel even, Jezus Christus zelf.
Net als Jezus Christus moet je de wereld redden. Maar hoe moet dat dan in het spel? Je moet zuiverend water vinden. Dit is volgens Bosman een andere christelijke verwijzing. Zuiver water is ook in de bijbel een belangrijk thema. Er zijn verschillende bijbelpassages waarin wordt verwezen naar zuiverend en levend water. In de Handelingen van de Apostelen staat bijvoorbeeld: “Ik ben de alfa en de omega, het begin en het einde. Wie dorst heeft geef ik vrij te drinken uit de bron met water dat leven geeft.” Dit bijbelcitaat komt zelfs voor in het spel. De vader van de hoofdpersoon vertelt de zoon dat deze spreuk de favoriete passage van zijn overleden moeder was. Op deze manier vinden christelijke verhalen en christelijke symbolen hun weg naar de digitale cultuur van nu.
Niet alleen maar christelijk
Het zijn echter niet alleen maar christelijke verhalen die in Fallout 3 terecht zijn gekomen. Dat zegt René Glas, mediawetenschapper aan de UvA. Hij is op het moment druk bezig met het schrijven van zijn proefschrift over gamecultuur. “Het fraaie van Fallout is dat de aanwezigheid van religie zich niet beperkt tot symbolen en verhalen uit de bestaande religies. Zo is er de ‘Church of the Children of the Atom’ die een niet-ontplofte atoombom verafgoden. Ze vrezen het wapen niet, maar gaan er van uit dat de explosie ervan ze naar een andere, betere wereld zal helpen.” Een andere cultus in het spel is de ‘Brotherhood of Steel’, een militaristisch genootschap dat technologie vereert in plaats van een god. Glas: “Je moet goed zoeken, maar in het spel zit ook een natuurgodsdienst verstopt: een hippie-achtige commune die een pratende boom heeft verkozen tot hun God. Tegen wil en dank van de boom zelf, zo blijkt later.”
“Het spel laat zo zien wat de rol van geloof kan zijn in een stressvolle, in dit geval postapocalyptische situatie”, zegt Glas. “Zowel op positieve wijze als met een – vaak kritische – dikke knipoog.”
Je kan Fallout 3 op verschillende manieren uitspelen: door gaandeweg goede, moreel juiste beslissingen te nemen of juist door je slechte, egoïstische instinct te volgen. Zo kun je een zwerver water geven, of hem uit de weg ruimen. Gevangenen bevrijden, of rustig laten zitten. Help je de zwakkelingen, of niet? Een Engelstalige interview met een van de makers van Fallout 3 over de morele keuzes in het spel.
Een nieuwe visie op populaire cultuur
In het publieke debat wordt vaak negatief gesproken over games. Ze zouden te gewelddadig zijn en onze jongeren transformeren tot eenzame obsessieve autisten. Zodra er ergens een gewelddadig incident plaatsvindt, krijgen populaire muziek, films en videogames de schuld.
Maar de wetenschap is lang niet zo negatief. Steeds vaker hoor je positieve geluiden over populaire cultuur. Mediawetenschapper Tonny Krijnen ontdekte bijvoorbeeld dat de televisie per half uur één morele boodschap op ons afvuurt. Socioloog Stef Aupers kwam erachter dat gamers eigenlijk heel sociaal gamen. En publicist Steven Johnson schreef een boek waarin hij het opneemt voor de populaire cultuur: games en televisie maken ons juist slimmer, beweert hij.
Ook Frank Bosman hoort bij de groep wetenschappers met een mildere kijk op populaire cultuur. Games als Fallout 3 (maar ook BioShock en Black & White) zijn geen immorele schietspellen, maar dwingen spelers juist om morele keuzes te maken. In het spel kun je goed doen, of slecht. Door een zwerver water te geven, of door je vrienden te sparen, ontvang je zogenaamd goed karma. Het spel kan op verschillende manieren eindigen, afhankelijk van het soort karma dat je hebt. Ook René Glas vindt dit aspect interessant. “De speler wordt uitgenodigd om mee te denken in religieus getinte morele kwesties.” Soms gaat dat verder dan de simpele keuze tussen goed of kwaad. “In het geval van de Church of the Children of the Atom wordt de speler voor de keuze gesteld: laat ik de atoombom ontploffen, of ontmantel ik hem? En wie red ik waarmee?”
Het zijn games die tot nadenken stemmen. Het lijkt er dan ook op dat games geen verwerpelijke uitwassen van onze hedendaagse cultuur zijn, maar een integraal onderdeel van ons morele, culturele en sociale leven. Het onderzoek van Bosman stelt alle mensen gerust die bang zijn dat onze culturele en religieuze tradities verloren gaan dankzij televisie, internet en gaming. Hij laat zien dat games niet hoeven te breken met culturele en religieuze tradities, maar dat ze deze tradities juist ook kunnen voortzetten. De game als kerk, de console als bijbelboek: veel christenen willen er nog niet aan. Maar sommige wetenschappers al wel.
Zie ook:
- De wereld van WoW-gamers
- Televisie leidt niet tot moreel verval
- Idols ouderwets (over moraal en televisie)
- Een ‘community’ op drift (Kennislinkartikel van Researchmagazine Maastricht)
- Virtuele vrouwen verdienen beter (Kennislinkartikel uit LOVER)
- Van poppenhuis tot de Sims (Kennislink)
- Second Life, virtuele proeftuin voor gedrag (Kennislinkartikel van EUR)
- We zijn allemaal Cyborgs (Kennislink)
- Makkelijker praten via MSN (Kennislink)
- Een smiley laat je lachen (Kennislink)