Verkiezingswetenschap

Welke strategie levert stemmen op – vernieuwingen beloven, succes van jarenlang beleid benadrukken of toch maar een campagne rond de lijsttrekker opzetten? Campagneleiders zouden er een arm voor over hebben als ze het wisten en verkiezingsonderzoekers proberen te achterhalen hoe kiezers hun stem bepalen.

Hét instrument om in het hoofd van de kiezer te kruipen is de opiniepeiling. Zulke peilingen vertellen niet alleen of een media-actie van een partij succes heeft gehad, ze kunnen zelf ook stemmen opleveren of kosten. Goede resultaten betekenen namelijk positieve media-aandacht, terwijl een dip in de peilingen leidt tot de vraag of een partij wel de juiste capaciteiten in huis heeft.

Kiezen met het hart of het hoofd?

Kiezers laten zich niet alleen leiden door rationele beslissingen bij het bepalen van hun stem. Psychologen gebruiken impliciete attitude tests om ingebakken voorkeuren bloot te leggen. De Universiteit van Maastricht bouwde een online test om zulke politieke impliciete attitudes te bepalen. Maar wees gewaarschuwd: je zou wel eens iets te horen kunnen krijgen wat je liever niet wilt weten. Want overtuigde linksstemmers hebben misschien wel diep van binnen grote sympathie voor de VVD, en andersom.

Nieuwe Nederlandse Politiek?

De tijd dat de zuilen bepaalden welke krant we lazen, naar welke zender we luisterden en op wie we stemden is voorbij: de Nederlandse samenleving is sinds de jaren ‘50 radicaal veranderd. Veranderde de politiek mee? Volgens Peter Achterberg van de Erasmus Universiteit stemmen Nederlanders met een laag inkomen nog steeds overwegend links en daarmee voor ondersteuning van de armen door de rijken. Beter verdienenden stemmen juist rechts om het eigen kapitaal te beschermen. Natuurlijk zijn er ’overlopers’ te vinden: leden van de arbeidersklasse die rechts stemmen voor betere handhaving van de sociale orde en nadruk op traditionele normen en waarden. Een middenklasse die vaker links stemt omdat die partijen individuele vrijheid en culturele diversiteit hoog in het vaandel hebben.

De opkomst van populistisch rechts

Nederland kent ook veel burgers die helemaal geen vertrouwen meer hebben in de politiek. Deze politiek cynische Nederlanders wantrouwen dat wat er in Den Haag bekokstoofd wordt. Vooral lageropgeleiden geloven niet zo in verkiezingen en de representatieve democratie. Dat is niet zo gek ook: politiek Den Haag wordt tegenwoordig vooral door academici bevolkt.

Hoewel de PVV zeker geen partij is van lageropgeleiden, kan Wilders’ afkeer van het politieke establishment wel degelijk verklaren waarom hij zo populair is. Gecombineerd met retorisch talent, angst voor allochtonen en veel media-aandacht voor immigratie, is de opkomst van Wilders nauwelijks een mysterie. Al is er wel wetenschappelijke onenigheid over de polarisatie in Nederland: zijn burgers de afgelopen jaren nou meer tegenover elkaar komen te staan, of niet?

Nieuwe media en politiek

De aandacht voor sociale media is in de afgelopen verkiezingsmaanden enorm toegenomen. Onze politici twitteren, facebooken en hyven alsof het een lieve lust is. Maar uit onderzoek blijkt dat de meeste Nederlanders helemaal nooit een tweet, krabbel of post van politici volgen. Toch kunnen de nieuwe media wel degelijk nut hebben, bijvoorbeeld als bron voor automatische opiniepeilingen. Google is al lang een enorme hulp bij het in kaart brengen van politieke zoektrends en bij het speuren naar een specifiek woord in de verkiezingsprogramma’s.

Keuze bepalen

Hoe kiest de Nederlander wie hij kiest? Online is er naast de Stemwijzer van het Instituut voor Publiek en Politiek ook het Kieskompas, een project van dagblad Trouw en de Vrije Universiteit Amsterdam. Waar Stemwijzer de bezoeker zijn mening vraagt over vraagstukken als kernenergie en hypotheekrenteaftrek, stelt het Kieskompas ook vragen over partijleiders en de politiek van de afgelopen jaren. Onlangs beschuldigde Kieskompas Stemwijzer van misleiding.

Wie één thema hoog op zijn prioriteitenlijstje heeft staan, kan de hulp invragen van een bataljon aan specifieke stemadviezen: de zorgmeetlat voor mensen in de zorg, de stemwijzer voor ondernemers, de Wereldstemwijzer voor internationale vraagstukken, de groene ranglijst voor milieu en duurzaamheid en de stemadvies voor nieuwe Nederlanders.

Richten vragenlijsten als Stemwijzer en Kieskompas zich op inhoudelijke vraagstukken, hoogleraar Roos Vonk van de Radboud Universiteit onderzocht een heel andere methode om een kiezer aan een partij te koppelen. Persoonlijkheidskenmerken en partijpolitieke kleur blijken goed aan elkaar te koppelen zijn. Zo ontdekte ze dat de gemiddelde LPF-stemmer een oudere man met laag inkomen en zelfbeeld is, terwijl SP-stemmers niet gelukkig worden van materiële zaken en vaker softdrugs gebruiken dan andere kiezers.

Shocklog GeenStijl besloot mee te gaan met de kieshulprage en lanceerde de Stembeter. Daar geen ethische hersenkrakers, maar praktische vragen als ‘wie is de lelijkste lijsttrekker’. Geen ontzettend grote hulp bij het bepalen van de keuze, maar wel komisch: links, midden en rechts krijgen er allemaal van langs. Wie vindt dat politici het beste op hun uiterlijk beoordeeld kunnen worden, kan terecht op de het kieskompas van Babalin. Wie niet alleen op zoek is naar een symmetrisch gezicht, maar het liefst gewoon naar lekkere mannen en vrouwen kijkt, kan voor advies naar Kiesdelekkerste. Ook de Stomwijzer van een bij de redactie bekend stel malcontents is een aanrader. Rokende vrouwen: “iew, bah” of “hmm, sexy”?

Stemhulp

• Stemwijzer
• Kieskompas
• Welke partij past bij mij – advies in 10 vragen
• Stemmentracker – stemgedrag tijdens afgelopen regeerperiode
• Stepwijzer (inhoudelijk stemadvies, maar wel als leuk filmpje)
• Brandvoting (welke partij past het beste bij jouw merkvoorkeur?)