Verhalen uit de goot

Accra, de hoofdstad van Ghana, is in korte tijd heel hard gegroeid. Dat zorgt ook voor veel afvalproblemen. Hoe gaan inwoners om met hun afvalwater? Daar wil ik achter komen door de elf kilometer lange watergeul van de stad te volgen. Zo ontdek ik de verhalen uit de goot.

16 oktober 2020

De bevolking van Accra heeft zich in dertig jaar tijd verdrievoudigd. De infrastructuur is minder snel gegroeid. De laatste jaren vinden vaker overstromingen met ernstige gevolgen plaats. Experts denken dat dit komt omdat de stad steeds dichtbevolkter wordt. Het regenwater stroomt met hogere volumes aan regenwater door het afwateringssysteem.

De goot van Accra
Afra Foli voor NEMO Kennislink

De afgelopen maanden was ik in Accra om veldonderzoek te doen naar de afvalverwerking in de stad. Ik wil graag weten hoe de inwoners omgaan met het afvalprobleem in Accra. Maar hoe pak je zoiets nu concreet aan? Ik volgde daarvoor letterlijk de weg van één van de goten. Elf kilometer lang slingert deze door Accra heen, in haar weg naar zee. Elke keer volgde ik een ander stuk van deze infrastructuur. Met behulp van Google Maps en een drainagekaart zocht ik naar zijtakken van deze goot, ooit een rivier. Eenmaal op pad sprak ik mensen aan die erlangs woonden of werkten, zo kwam ik aan verhalen over de ontwikkeling van de goot, of problemen – zoals overstromingen.

Huis in gevaar

Ik heb zo een hoop mensen gesproken, veel foto’s gemaakt en de stad Accra goed leren kennen. In mijn komende blogs neem ik jullie mee langs het riool en de mensen die ermee te maken hebben. Zoals Ama en haar buren. Zij woont aan het begin van een van de zijtakken van deze goot. Wij zijn eigenlijk buren, het appartementengebouw waar ik zat was op een steenworp afstand van haar huis.

Ama en haar buren hadden eerst oude autobanden gevuld met zand en opgestapeld. Dat was in het regenseizoen van 2019. Dit jaar was het niet genoeg, de goot stroomde over de autobanden heen en maakte diepe groeven in het zand. Als zij uit hun huisje stapten, liepen zij risico op natte voeten. Een van de buren nam grote zakken mee van werk op een bouwplaats om samen met andere mannen deze zakken met zand te vullen en boven op de autobanden te leggen. Natte voeten is één ding, straks zijn hun huisjes in gevaar.

Zakken met zand om natte voeten te voorkomen
Afra Foli voor NEMO Kennislink

De weg van het afvalwater

Ama weet wel waarom het steeds erger wordt: de buurvrouw aan de overkant. In een paar maanden tijd heeft zij haar achtertuin uitgebouwd waarbij het zo ver uitsteekt in de goot dat het flink is vernauwd. Volgens Ama is er nu minder ruimte voor het water om weg te stromen. Toch kan ze er niks van zeggen, ze wil niet in de problemen komen. Ama en haar buren wonen er namelijk informeel, het stukje land in Accra waar zij samen met haar buren woont, heeft geen eigenaar. Drie jaar geleden woonde zij slechts 20 meter verder, maar toen kwam de eigenaar van het land en moesten zij verhuizen.

Wat ik merkte tijdens de gesprekken met Ama en andere mensen met huizen langs de goot, was het volgende: mensen praten over de problemen en hun zorgen wat betreft de goot, maar ze praten ook veel over andere mensen. Neem mijn voorbeeld hierboven, Ama klaagt over de vrouw die de goot heeft vernauwd. Later vertelde ze ook over anderen die hun afval in de goot gooien. Nu kun je misschien hieruit concluderen dat mensen graag roddelen, maar voor mij als onderzoeker is dat niet zo interessant. Wat ik wel boeiend vind is dat het laat zien dat infrastructuur niet alleen een fysieke functie heeft, maar indirect ook een sociale. Het laat relaties zien tussen mensen die macht hebben, zoals eigendom van land, en diegenen die dat niet hebben, zoals Ama. Het kan ook duidelijk maken wanneer mensen samenwerken of juist niet.

Ik volg in de voetstappen van anderen die soortgelijke onderzoek hebben gedaan, naar elektriciteit, water, en wegen. Zij laten zien dat naast de technische kant van deze voorzieningen, er sociale en politieke aspecten meespelen. Die zijn vaak merkbaar in het dagelijkse leven van mensen die te maken hebben met deze vormen van infrastructuur. Door mensen te vragen naar hun omgang met zoiets als een goot, een brug, een weg, kom je misschien achter een politiek verhaal over hoe die is aangelegd, of over wie juist geen toegang heeft.

En daarmee is een goot meer dan alleen een stuk beton of een pijp dat afvalwater afvoert. Het brengt mensen samen, of juist niet. In mijn volgende blogs vertel ik jullie meer verhalen over het leven langs de goot, en wat het betekent voor de mensen in Accra die ernaast wonen.