Het boek Veredeling en Manipulatie duikt op persoonlijke en verfrissende wijze in het gentechdebat.

Waarschijnlijk kon het de gemiddelde Nederlander weinig schelen. Benny Haerlin was in de jaren negentig actief bij Greenpeace Duitsland en schatte de slaagkans van een door Greenpeace georganiseerd protest tegen genetische modificatie (GM) in ons land laag in. “Nederlanders leken ons over het algemeen voorstanders van gentechlandbouw”, zei hij tegen Philip van Lelyveld.

Van Lelyveld (1948-2008) interviewde voor zijn boek Veredeling en Manipulatie: tumult rond biotechnologie en industrie in wetenschap en politiek veertien mensen die de opkomst van gentechnologie in ons land van dichtbij hebben meegemaakt. Heel gebalanceerd is het 148-pagina’s tellende boekje niet: Van Lelyveld, zelf ooit een medewerker bij DSM (die het boek ook nog sponsorde) interviewde vooral voorstanders van biotechnologie die ook in de industrie werkten. Dat zorgt heel soms voor wat saai bedrijfsjargon. Maar de prettig leesbare boventoon bestaat vooral uit persoonlijke spannende verhalen over -inderdaad- tumultueuze tijden.

Opmerkelijk dus: gentechnologie leek eerst in Nederland te worden geaccepteerd, maar wie er nu achter staat moet op zijn tenen lopen. Wie wil begrijpen hoe dat zo is gelopen moet zeker Van Lelyvelds boek lezen. Via de interviews met critici en de bedrijven die destijds tegenover elkaar stonden, krijgt de lezer een prima beeld van het gentechdebat. Niet overzichtelijk – het is tenslotte een bloemlezing – maar wel leesbaar en bovenal menselijk.

Niet alle gentechbedrijven zijn de stereotype grootmacht die al haar producten bij de consument door de strot wil duwen. Monsanto was dat wel, en wat betreft de Nederlandse bedrijven heeft dat het klimaat in Europa nogal verpest.

Lucia Madriz

Het meest tekenende en vaakst aangehaalde voorbeeld is gentechlandbouw. Terug naar de jaren negentig dus. Toen leken Nederlanders gentechlandbouw zelfs te accepteren. Sterker nog: volgens vice-president Harry Jongeneelen van Unilever lagen er van hetzelfde bedrijf zestig gentechproducten in de supermarkt.

Niemand klaagde omdat Unilever deed wat meerdere biotechbedrijven deden voordat ze hun producten aan Nederland opdrongen: ze vroegen aan organisaties zoals Greenpeace en de Consumentenbond om goed onderbouwde kritiek, zodat ze daarmee rekening konden houden. Kritische milieuorganisaties om advies vragen is handig, want ze stralen een onafhankelijk imago uit dat controleert of bedrijf en politiek wel netjes handelt. Wie daarnaar luistert doet het goed. Genetische modificatie voor wasmiddel- en kaasbewerking had op deze manier al eerder succes.

Maar ineens ging het hele verhaal op slot. De reden: gentechgigant Monsanto wilde te haastig en zonder overleg genetisch veranderde soja op de markt brengen. Zonder etiket. Greenpeace Nederland en andere milieuorganisaties steigerden meteen en waren ineens permanent om: GM-producten waren vanaf nu echt niet meer oké.

Unilever en andere biotechbedrijven voelden zich ineens gepasseerd. “Wij waren eerlijk en open, wij etiketteerden”, zei vice-president Unilever Harry Jongeneelen in zijn gesprek met Van Lelyveld. “Maar toen bleek dat ze [Greenpeace] op iets anders uit waren, namelijk de complete afwijzing van gengewassen en producten daarvan.”

Niet dat het bedrijfsleven er in Van Lelyvelds boek er zonder kleerscheuren vanaf komt. In het interview met Michiel Linskens, eind jaren negentig actief bij de Dierenbescherming, wordt een negatief plaatje van het bedrijf Pharming geschetst. Want Pharming maakte stier Herman. Die was genetisch gemodificeerd. En dat was volgens Linskens niet nodig. Hij zette een enorme campagne op om het publiek te waarschuwen voor gentechnologie.

Michiel Linskens riep de vrouw met uiers tot leven om weerstand te bieden tegen onnodige genetische modificatie van dier — en mens.

Dierenbescherming

Herman was genetisch veranderd om medicijnen te maken. Het was de bedoeling dat de stier een hele serie koeien als nakomelingen zou krijgen die het eiwit lactoferrine kon aanmaken. Handig, want lactoferrine is een geschikt medicijn voor de ziekte van Pompe.

“Er was ook een Amerikaans bedrijf dat lactoferrine maakte op niet-dierlijke basis”, zegt Linskens in de bloemlezing. “Die Amerikanen stuurden mij een potje daarvan op en ik heb dat tijdens een van de vele discussies nog in de Tweede Kamer laten zien.” Volgens Linskens was het domme van bedrijven als Pharming dat ze totaal niet nadachten over de beste manier om een medicijn te maken. In plaats daarvan keken ze in de eerste plaats naar wat ze konden, en zochten daar later een eindproduct bij: bij stier Herman is dan maar besloten om lactoferrine te maken.

Als je dit soort gesprekken en gedachtewisselingen boeiend vindt is Veredeling en Manipulatie -gekleurd of niet- het lezen waard. Vind je de kostprijs van €16,95 te hoog, dan kun je misschien beter een gratis blik opvangen bij de wat meer objectieve TV-uitzendingen van VPRO die hieronder vermeld staan.

Zie ook

• No milk today (VPRO’s Tegenlicht)
• De gemiste kans (VPRO’s Noorderlicht)
• Genetisch gemodificeerd voedsel

Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/genetische-modificatie.atom", “max”=>"6", “detail”=>"minder"}