Het meer dan 2000 km lange Great Barrier Reef aan de noordoostkust van Australië is een explosie van leven. Naast de 400 soorten koralen wonen er dertig soorten walvissen, dolfijnen en bruinvissen. Ook zijn er zes soorten zeeschildpadden, 125 soorten haaien, zeekoeien, zeepaardjes en vele duizenden weekdieren naast de 1500 vissen, waaronder de clownvis uit Finding Nemo. En dat is nog niet alles want nog steeds worden er honderden nieuwe soorten ontdekt zoals in september 2008. Maar Nemo en zijn vriendjes worden bedreigd door een scala aan gevaren.

Tijdens de klimaatconferentie in december 2008 in Polen werd bekend gemaakt dat al 19% van de koralen op aarde is gestorven. Slechts 45% is nog maar gezond en maar liefst 231 van de 704 koraalsoorten wordt bedreigd. Waar eens schildpadden, haaien en grote vissen zwommen en grote, complexe koralen de riffen vormden, is op veel plaatsen nu zeegras en algen te zien.

De oorzaak wordt vooral in de recente opwarming van de aarde gezocht. Dat is echter maar een deel van het verhaal, want er zijn veel meer oorzaken. De riffen stonden al voor de opwarming onder druk door deze oorzaken, dus nog voordat koraalziektes, verzuring en bleking optraden door de globale opwarming. Daarnaast tonen studies aan riffen uit het verre verleden aan dat veranderingen in de riffen in een paar tientallen jaren kan plaatsvinden. Maar wat stellen die andere gevaren nu precies voor?

Vissen, verzamelen en hakken

Waar komen de tropische vissen in de vissenkom vandaan? Van de aquariumspecialist natuurlijk. Maar waar haalt die ze vandaan? En waar komt die speciale vissoort van het menu van zaterdagavond vandaan? Het kan zo maar zijn dat de vis uit één van ’s werelds nog levende delen van de koraalriffen komt.

Vissers hebben al duizenden jaren door dat een rif de juiste plaats is voor een goede vangst. Toen de wereldbevolking tienduizenden jaren geleden nog relatief laag was, had het rif weinig te vrezen. De laatste 300 jaar is de wereldbevolking explosief toegenomen en vertienvoudigd tot meer dan 6,5 miljard. Vooral de bevolking in landen zoals India en China is enorm gegroeid tot boven de miljard mensen per land. En al die mensen moeten gevoed worden.

Maar liefst één miljard mensen in Azië is afhankelijk van visvangst uit de riffen. En met het schaarser worden van vis door massale vangst, gaat de prijs omhoog en wordt het rendabel om verafgelegen riffen leeg te vissen. Deze overbevissing is selectief, en vooral de grote vissen worden gevangen. Wat er overblijft zijn de kleinere. Hierdoor kunnen algen het rif overgroeien en de kwetsbare koralen het leven zuur maken. Visvangst is dan ook één van de belangrijkste oorzaken van het achteruit gaan het rifecosysteem.

Dat vissen gaat niet altijd op een zorgvuldige wijze. In zuidoost Azië springen vissers in het rif om daar een bus cyaanalkali leeg te spuiten om zo de vissen te verdoven en mee te nemen voor de aquariumhandel. De naam cyaanalkali klinkt al chemisch, en de uitwerking op het rif is dan ook desastreus: slechts 10% van de riffen van de Filippijnen is er nog over. De rest is dood. Zelfs koevoeten worden ingezet om de kleine vissen die verstopt zitten in allerlei spleten en holen te voorschijn te halen. In de Zuid-Chinese zee is er nog een andere variant van vissen. Hier worden netten en kettingen over de bodem van de zee gesleept, daarbij alles op het pad vernietigend inclusief de koralen.

Naast het vissen dient het koraalrif ook als onderwatergroeve. Zowel lokale bewoners als bedrijven kunnen het verharde deel van het koraalrif goed gebruiken als bouwmateriaal. En weg is het rif. En koraal staat natuurlijk ook mooi in een aquarium of gewoon voor de verzameling. Decennia geleden konden er in Noord-Amerika nog grote brokken koraal gekocht worden in allerlei winkeltjes. Nu is dat zeldzaam.

Veranderingen in het ecosysteem

Ook belangrijke vissen zoals de papegaaivis en doktersvis worden gevangen. Deze vissen zijn herbivoren en eten letterlijk het koraal op en snoeien het rif zodat het gezond blijft. Papegaaivissen (vooral Bolbometopon muricatum) voeden zich namelijk voornamelijk met dood koraal. Het is zelfs zo dat een groot deel van de erosie in het Great Barrier Reef komt door deze grazers. Bij wegvissen stapelt het carbonaat zich op en dat kan het hele ecosysteem beïnvloeden.

Ook zee-egels breken het rif af. Dat dit helemaal niet zo slecht is voor riffen kwam aan het licht in de jaren 80. In de West-Atlantische riffen nam het aantal zee-egels van de soort Diadema antillarum plotseling enorm af door een ziekte (mogelijk door een ingevoerde parasiet!). De egel bleek de laatste grazer te zijn en de algen namen bezit van het koraalrif. Vóór de jaren 80 was de bedekking met algen bij de kust van Jamaica slechts 5%, maar het nam daarna sterk toe door dit fenomeen. Toch kan een te grote hoeveelheid van deze zee-egels het rif letterlijk afbreken zoals bijvoorbeeld bij de Galapagos eilanden en andere eilanden in de oostelijke Stille Oceaan.

Vanaf de jaren 60 wordt het rif al bedreigd door één van de rifbewoners zelf, de doornkroonzeester ( Acanthaster planci). Er woedde toen een enorme epidemie in het Great Barrier Reef. Deze zeester heeft het op de koralen voorzien én met succes: 500 kilometer van het rif is al vernield door dit veelarmige weekdier. De zeester trok vervolgens duizenden kilometers verder en vestigde zich ook in andere riffen zoals in Japan en Egypte. In Australië duurt een epidemie 4-5 jaar en heeft een waarschijnlijke cyclus van ongeveer dertig jaar. Naar de reden voor de epidemieën blijft het gissen, maar het wegvallen van predatoren en meer voedsel voor de larven zouden oorzaken zijn. En dat is vrijwel zeker veroorzaakt door de mens.

Vervuiling

Vervuiling is een ander groot probleem voor de riffen. Nog steeds zitten er veel PCB’s (Polychloorbifenyl) in het rif naast plastic en kunststoffen, lood, olie (afkomstig van schepen en boorplatformen) en landbouwchemicaliën (fosfaten en nitraten), die het rif in getransporteerd worden via de rivieren. Ook de mijnbouw zorgt voor toevoer van vervuild water door bijvoorbeeld bodemmateriaal en koper. Ook dumpwater van de riolering zit vol voedingstoffen en chemicaliën.

Zelfs stof is vervuiling voor de koraalriffen en dan vooral die in het Caribische gebied en bij Florida. Winden uit Afrika nemen enorme hoeveelheid stof mee en een deel daarvan wordt losgelaten boven de riffen. Dat stof bestaat niet alleen uit zand (silica), maar ook uit nutriënten zoals ijzer en nitraten. Tenslotte bevat een klein deel van het stof ook nog eens chemicaliën.

Een weinig onderzocht, maar potentieel gevaar voor koraalriffen is lichtvervuiling. Te veel licht kan namelijk het reproductieproces van koralen in de war sturen volgens laboratoriumstudies. Dit is voor een deel van de koralen namelijk afhankelijk van het maanlicht, waarbij gedurende een aantal nachten rond volle maan enorme ladingen geslachtscellen (gameten) worden losgelaten. En minder gameten betekent minder kans om de positie van koralen in een gebied te versterken of nieuwe/beschadigde gebieden te (her)kolonialiseren.

Minder licht

Sinds de Europeanen voet aan wal zetten en er zich vestigden rond 1862, is de sedimentafvoer via de Burdekin rivier naar het Great Barrier Reef 5-10 maal zoveel geworden. En dat voor een plaats middenin het rif. Minder licht betekent dat koralen minder snel groeien. De toename komt door houtkap, overbegrazing, mijnactiviteiten en landbouw waardoor het sediment vrij komt te liggen en sneller wordt afgevoerd naar zee. Ook worden hierdoor soms in korte periode veel nutriënten aangevoerd waardoor een meestal tijdelijke algenbloei optreedt.

Hetzelfde is het geval voor zuidwestelijk Azië waar 21% van de riffen in gevaar is door extra sedimentatie door grootschalige boskap en landbouwactiviteiten. Tenslotte kan ook het vissen met netten over de zeebodem voor extra sedimenttoevoer in de riffen leiden door het omwoelen en in suspensie brengen van bodemsediment.

Orkanen en tsunami’s

Ook orkanen en tsunami’s kunnen veel sediment op de bodem verstoren. In 1980 hield de orkaan Allen huis op Jamaica en verwoeste vooral fragiele koraalsoorten. Kort na de orkaan brak een algenbloei uit, maar die verdween weer en het ecosysteem herstelde zich. Bij een verhoging van de hoeveelheid en intensiteit van orkanen worden de riffen meer afgebroken. En zo’n toename wordt al geclaimd.

Een andere natuurramp zijn tsunami’s. De kersttsunami van 2004, die meer dan een kwart miljoen mensen doodde, had niet alleen effect op het land, maar ook in de oceaan. Een derde van de koraalriffen in India, Indonesië, Thailand en Sri Lanka beschadigde. Goede berichten komen vanuit noordelijk Sumatra (Atjeh) waar het rif zich weer herstelt. De plaatselijke bevolking helpt door koralen te transporteren naar de zwaarst getroffen rifgebieden.

En toerisme?

De schoonheid en diversiteit van de koraalriffen trekt jaarlijks miljoenen toeristen. De mensen komen idealiter slechts om te kijken en niet om een koraal te plukken en schelpen mee te nemen. Het toerisme levert miljoenen op en dat geld zou gestoken moeten worden in het behoud van het rif.

Bescherming

Eén ding is zeker: de riffen hebben hulp nodig want ze redden het niet alleen. Volgens wetenschappers is het waarschijnlijk dat de koraalriffen zelfs uitsterven in enkele tientallen jaren als er niet onmiddellijk wat aan gedaan wordt.

En daaraan is gehoor gegeven, want vandaag de dag wordt een (klein) deel van riffen beschermd. In Australië is met al sinds 1975 toen 5% van het Great Barrier Reef werd beschermd tegen visvangst. In 2004 is dat uitgebreid naar 33%. De Bahama’s en Cuba beschermen 20% van het rif, terwijl aan de kusten van de Verenigde Staten (Florida en Hawaii) slechts minder dan 10% van de riffen beschermd is.

Dit is nog niet genoeg want volgens onderzoek moet minimaal 30% van alle riffen op aarde tot beschermd uitgeroepen worden. De huidige beschermde gebieden kunnen niet op zichzelf bestaan en zijn afhankelijk van wat er in de omgeving gebeurt. En dat is massale vernietiging. Grote, aaneengesloten beschermde gebieden moeten daarom beschermd worden. Of het zal lukken om de koraalriffen te redden? Op korte termijn kan weinig gedaan worden tegen de globale opwarming en daarmee aan de verzuring in de oceanen. Vervuiling en overbevissing zijn wel goed aan te pakken. Zal de natuurconservatie het uiteindelijk winnen van de economie?

Hoofdreferenties:

Bellwood et al., 2004. Confronting the coral reef crisis. Nature 429: 827-833.

Hughes, T. P., 1994. Catastrophes, phase shifts, and large-scale degradation of a Caribbean coral reef. Science 265: 1547-1551.

Jackson et al., 2001. Historical overfishing and the recent collapse of coastal ecosystems. Science 293: 629-637.

McCulloch et al., 2003. Coral record of increased sediment flux to the inner Great Barrier Reef since European settlement. Nature 421: 727-730.

Pandolfi et al., 2003. Global trajectories of the long-term decline of coral reef ecosystems. Science 301: 955-958.

Pandolfi et al., 2005. Are U.S. coral reefs on the slippery slope to slime. Science 307: 1725-1726.