Zonder problemen Breezers halen in de supermarkt
Gisteren liep ik van de supermarkt naar huis. Om mijn gedachten af te leiden van de te zware boodschappentas die ik meezeulde dacht ik wat na over het onderwerp van dit artikel: hoe gemakkelijk jongeren alcohol meekrijgen waarvoor ze eigenlijk te jong zijn om het op te drinken. Mijn tas was deels zo zwaar omdat hij diverse sixpacks Hoegaarden bevatte; de eerste echte lentedag had me dorstig gemaakt naar witbier. Natuurlijk had ik die zonder problemen meegekregen: ik ben 23. Maar teruggaand in mijn geheugen realiseerde ik me dat ik ook op mijn vijftiende zonder problemen al bier kocht in de supermarkt. En dronken werd. Of laveloos.
Halverwege de weg naar huis werd deze gedachte verstoord door een meisjestem. “Mevrouw! Mevrouwouw!”. Ik reageerde niet (ik ben dus 23 en daarmee nog geen mevrouw, vind ik zelf), maar toen het geroep niet ophield zette ik mijn boodschappentas neer en keek om me heen. Op een muurtje zaten twee meisjes. Ze wenkten mij, en al ploeterend werkten mijn boodschappentas en ik zich richting het muurtje. De twee meiden keken me verwachtingsvol aan. Of ik een vuurtje had. Op dat moment viel mij op dat ze zich met een pakje sigaretten (maar geen aansteker) en een aantal Breezers (maar geen flesopener) in de zon hadden genesteld. Mijn aansteker bleek voor beide doeleinden geschikt: met grote handigheid werd niet alleen de sigaret aangestoken maar ook het dopje van de Breezer gewipt.
De Bacardi Breezer is een van de mixdrankjes die vooral onder meisjes erg populair is. Deze ‘nepadvertentie’ komt uit Groot-Brittannië, onder het mom "als reclames de waarheid vertelden, kocht niemand meer iets.
Een gedachte kwam bij mij op, en ik vroeg naar hun leeftijd. Hoewel de meiden – ze bleken Mirije en Bianca te heten – eerst vonden dat mij dat toch echt niets aanging, vertelden ze na enig aandringen dat ze allebei veertien waren. “Heb je die zelf gekocht?” vroeg ik, wijzend op de Breezers. “Ja, tuurlijk,” antwoordde Bianca verwonderd. “Wist je dat dat eigenlijk niet mag?” vervolgde ik. “Ja, maar ze controleren toch nooit,” was het antwoord. “Doe je dat vaker?” “Nou, ik ben heus niet elke dag dronken ofzo, maar in het weekend is het toch heel normaal?”
De cijfers spreken elkaar tegen
En dat is waar. Want van de jongeren tussen de 13 en 15 jaar koopt 14% wel eens drank bij een supermarkt. In horecagelegenheden bestelt 19% van deze leeftijdsgroep drank. Bovendien – en dat is gezien de alcoholwetgeving in Nederland verwonderlijk – krijgt driekwart (in een supermarkt) tot 98% (in de horeca) de alcoholische versnaperingen gewoon mee. Terwijl dat gewoon niet mag.
Bovengenoemde cijfers zijn verkregen door jongeren te ondervragen over hun aankoopgedrag. Dat is gelijk het probleem met die cijfers: ze zijn niet objectief te controleren. De mening van de jongeren is de enige maatstaf, en dat verklaart misschien het grote contrast met wat supermarkten en slijterijen rapporteren. 94% van de slijterijeigenaren en 91% van de supermarkteigenaren geven aan dat zij zich strikt houden aan de alcoholwetgeving. Zij verkopen dus naar eigen zeggen geen zwak alcoholhoudende drank als bier en breezers onder de 16, geen sterke drank zoals wodka en rum onder de 18. Een tegenstrijdigheid dus: 14% van de jongeren onder de 16 koopt drank in de supermarkt, terwijl maar 9% van de supermarkteigenaren toegeeft dat dit wel eens gebeurt.
Mysteryshopping
Dat vond ook Jordy Gosselt, ondertussen afgestudeerd communicatiewetenschapper aan de Universiteit Twente. In zijn onderzoek gebruikte hij ‘mysteryshopping’ om te kijken hoe het nu echt zit met drankverkoop aan jongeren die volgens de alcoholwetgeving te jong zijn voor de aanschaf daarvan. Mysteryshopping is een observatietechniek die uit de Verenigde Staten is komen overwaaien, en houdt in dat je een ‘handlanger’ van de onderzoeker naar een winkel stuurt om te kijken hoe de zaken daar aan toe gaan. De winkeleigenaar is hiervan niet op de hoogte.
Mysteryshopping: een supermarkt leent zich uitstekend voor deze observatiemethode. Zonder het te weten wordt de supermarkt beoordeeld door een handlanger van de onderzoeker, in dit onderzoek op bereidheid drank mee te geven aan jongeren onder de wettelijke leeftijdsgrens.
Jordy Gosselts handlangers bestonden twee groepen jongeren: een groep van 15 jaar die in 150 supermarkten en 150 slijterijen ging proberen om aan zwak alcoholhoudende dranken te komen (bier of mixdrankjes) en een groep van 17 jaar op pad ging om sterke drank te halen (rum of wodka). Ze waren vooraf geïnstrueerd om desgevraagd over hun leeftijd te liegen, maar als de verkoper aandrong wel hun echte identiteitsbewijs te laten zien. Daarop stond dus te lezen dat ze te jong waren om de drank te kopen. De jongeren rapporteerden aan Jordy Gosselt of ze de drank hadden kunnen kopen. Dat kopen deden ze overigens niet: als eenmaal was vastgesteld dat de verkoper bereid was de drank mee te geven, deden ze alsof ze niet voldoende geld op zak hadden.
Drank wordt ondanks wetgeving gewoon aangeschaft
De resultaten waren niet mis: in totaal konden de jongeren in 86% van de gevallen de drank gewoon aanschaffen. Supermarkten verkochten in 88% gewoon bier of mixdrankjes aan de mysteryshoppers. Slijterijen kwamen er iets beter af (maar niet veel): de 15-jarigen konden 77% van de keren aan bier of mixdrankjes komen, de 17-jarigen in 89% van de gevallen aan rum of wodka. Dit staat in schril contrast met wat eigenaren van supermarkten en slijterijen zeggen. Respectievelijk 9 en 6% gaf immers maar aan dat dit soort onwettelijke drankverkoop wel eens voorkwam.
Percentage succesvolle aankooppogingen totaal en naar geslacht (SU15 = supermarkten 15-jarigen; SL15 = slijterijen 15-jarigen; SL17 = slijterijen 17-jarigen)
Maar het meest schokkende resultaat van het onderzoek van Jordy Gosselt moet eigenlijk nog komen. Liegen over je leeftijd blijkt namelijk te lonen. Als de jongeren om hun leeftijd werd gevraagd (wat maar in 3 tot 7% van de gevallen gebeurde), en ze hierover logen, kregen ze de drank altijd mee. Dat is misschien nog niet zo verwonderlijk – hoewel wat naïef van de verkopers – maar ook het tonen van een identiteitsbewijs bleek niet in alle gevallen reden tot weigering. Na het controleren van het paspoort of ID-kaart door de verkoper – waarop de echte leeftijd stond vermeld – kreeg ruim eenderde van de jongeren de drank toch nog mee. Dus zelfs als je kan aantonen dat je volgens de wet de drank niet mag kopen, heeft eenderde van de verkopers hier geen problemen mee en laat je met een flesje bier, mix of sterke drank naar huis gaan!
Naleving Drank- en Horecawet onder de maat
De conclusie die Jordy Gosselt trekt is even terecht als verontrustend: de Nederlandse Drank- en Horecawet wordt bijzonder slecht nageleefd. Er wordt vaak bij twijfel niet gevraagd naar een identiteitsbewijs of de leeftijd, en zelfs als dit gebeurt dan is dat geen garantie dat de drank niet wordt meegegeven. Dit wordt goed geïllustreerd door het volgende voorval, dat echt is gebeurd in het onderzoek van Jordy Gosselt:
Dat er soms puur voor de vorm naar de leeftijd werd gevraagd werd duidelijk toen een meisje haar leeftijd moest melden aan een verkoper. Zij loog en zei dat ze 16 was. Na opmerkingen van een omstander dat het meisje er behoorlijk jong uitzag vroeg de verkoper nogmaals naar de leeftijd van het meisje. Toen deze meldde dat zij toch echt 16 was, zei de verkoper tegen de omstander: “Zie je wel, ze is wel 16!” en gaf de alcohol mee.
“De kater komt later” Poster bij de gelijknamige campagne van het NIGZ die jongeren moet waarschuwen voor de gevaren van overmatig alcoholgebruik.
Dat jongeren in 86% van de gevallen alcoholische drank kunnen kopen waarvoor ze eigenlijk te jong zijn is een schrikbarend, maar objectief verkregen resultaat. Voor het eerst in Nederland zijn er nu cijfers bekend waaruit blijkt hoe ondermaats de naleving van de wetgeving op dit gebied eigenlijk is. En hier moet iets aan gedaan worden, bepleit Jordy Gosselt. Want hoe moeilijker je aan alcohol kunt komen, hoe minder je gaat drinken, blijkt uit onderzoek. En (overmatig) alcoholgebruik door jongeren is gewoon geen goed idee, als je denkt aan de aan het verhoogde risico op auto-ongelukken, ongewenste zwangerschap, lagere schoolcijfers of zelfs een hogere kans om de verdrinkingsdood te sterven.